Wie de naam Oxfam-Magasins du monde hoort, denkt in de eerste plaats aan de winkels waar je een heel gamma fairtradeproducten van uitstekende kwaliteit vindt. Vaste klanten kopen er hun wijn, fruitsap, ontbijtgranen en koffie, of eerlijk ambachtelijk handwerk en producten voor lichaamsverzorging. Anderen trekken er vooral rond de feestdagen naartoe, omdat je er massa’s leuke en originele geschenkideeën vindt. Achter de vitrines gaat een actieve burgerbeweging schuil, een pionier op het vlak van eerlijke handel, die erin slaagt duizenden vrijwilligers op de been te brengen met als doel een mentaliteitsverandering teweeg te brengen.
De organisatie werd in 1942 opgericht in Engeland onder de naam Oxford Committee for Famine Relief om de hongersnood in Griekenland tijdens de Duitse bezetting een halt toe te roepen. Intussen is de ngo uitgegroeid tot een verbond van zeventien onafhankelijke organisaties, in het Noorden, maar ook meer en meer in het Zuiden, zoals Oxfam India, Oxfam Mexico, Oxfam Zuid-Afrika…
In België, waar de beweging sinds 1964 actief is, tellen we drie organisaties: Oxfam-Solidariteit, een ngo rond ontwikkelingssamenwerking, Oxfam-Wereldwinkels/Oxfam Fair Trade (opgericht in 1971) in Vlaanderen en Oxfam-Magasins du monde (opgericht in 1976) in de Federatie Wallonië-Brussel. De winkelnetwerken in beide landsdelen zijn niet op hetzelfde moment geboren maar ze houden dezelfde filosofie aan, die van ‘trade not aid’, zeg maar handel en geen liefdadigheid.
Professionalisering
“De eerste fairtradeproducten op de Belgische markt waren politieke producten”, zegt Douchka van Olphen, communicatieverantwoordelijke bij Oxfam-Magasins du monde. “Ze waren een heel concrete manier om de aandacht te vestigen op de sociale en economische ongelijkheid overal ter wereld.” Sommigen herinneren zich vast nog wel de eerste Oxfam-boetieks, waar strijdlustige vrijwilligers je leidden naar boeken die de macht van de grote fruitmultinationals aan de kaak stelden, maar evengoed naar poncho’s gemaakt door Boliviaanse landbouwers.
Die strijdlust mag dan verre van verdwenen zijn, maar die periode ligt nu wel achter ons: net zoals de rest van het verenigingsleven pakt ook Oxfam-Magasins du Monde de dingen nu professioneler aan. De winkels worden nog steeds opengehouden door vrijwilligers, maar de producten zijn van uitstekende kwaliteit en het aanbod enorm gevarieerd. “Onze partners uit het Zuiden zijn professionals. We streven wel degelijk in de eerste plaats naar maatschappelijke verandering, maar de producten die we verkopen moeten voldoen aan een hele rist veeleisende kwaliteits- en echtheidscriteria, bovenop de vereisten om als fair trade te kunnen worden bestempeld”, aldus Douchka.
Delen
Aanvankelijk verdeelden de twee ‘eerlijke’ Belgische Oxfams de taken: voedingsproducten uit het Zuiden werden beheerd door Oxfam Fair Trade (Gent), terwijl Oxfam-Magasins du monde zich specialiseerde in de ambachtelijke producten. Maar in de winkels van beide Oxfam-takken vond je dezelfde producten. Tegenwoordig biedt Oxfam-Magasins du monde niet enkel Oxfam-producten aan, denk maar aan voedingsmiddelen van het merk Ethiquable die voldoen aan dezelfde veeleisende criteria (voor billijkheid en kwaliteit) als die van Oxfam.
Op de vraag of de markt voor ambachtelijk handwerk niet complexer is, met beperktere volumes en lastigere kwaliteitscontroles, antwoordt Douchka het volgende: “Het klopt dat een doorsneegezin sneller eerlijke voedingsproducten zal kopen omdat het producten voor alledaags gebruik zijn. Winst is in elk geval nooit het enige doel geweest, en dat zal het ook nooit worden. We zijn vzw’s: door winst te boeken, kunnen we investeren in projecten van onze partners en de duurzaamheid van onze vereniging waarborgen. De eerlijke handel van Oxfam is en blijft (samen met andere) een middel om verandering teweeg te brengen met als doel sociale en economische onrechtvaardigheid aan de kaak te stellen. Bijzondere aandacht gaat daarbij uit naar de meest kwetsbare bevolkingsgroepen uit het Zuiden, maar ook naar de landbouwers in het Noorden sinds de lancering in 2012 van het initiatief Paysans du Nord. We streven naar verandering.”
Zorgvuldig uitgekozen partners
Als lid van WTFO (World Fair Trade Organization) ziet Oxfam-Magasins du monde de certificering van fairtradeproducten niet als een doel op zich. “Een label is een hulpmiddel”, verklaart Douchka. “Bij Oxfam-Magasins du monde werken we per keten samen met de betrokken actoren, niet per product. Ambachtelijk handwerk een label toekennen is trouwens lastig, gezien de tijdelijke aard van de producten (lente- en wintercollectie, evolutie en veranderlijkheid van de voorwerpen).” Bovendien wordt elk product met de hand gemaakt (artisanaal) en is de voorraad zo beperkt. De licentiekosten zouden bovendien te hoog oplopen voor producenten die het zo al moeilijk hebben. Anderzijds is de bevoorradingsketen wel korter dan in de voedingssector, wat de certificering dan weer zou vergemakkelijken. Ondanks die wat aparte context heeft WTFO onlangs toch een speciaal label in het leven geroepen voor eerlijk en ambachtelijk handwerk. Aan dat label zijn een aantal veeleisende criteria gekoppeld, om het kwaliteitswerk te erkennen van de eerlijke organisaties die voldoen aan die criteria.
Oxfam-Magasins du monde hanteert uiterst strenge selectieprocedures voor zijn partners. Voor ze met een nieuwe partner in zee stappen, wordt hij eerst geëvalueerd door een commissie van vrijwilligers en werknemers van Oxfam, op basis van een reeks veeleisende criteria. Transparantie is hierbij het sleutelwoord. “Het kan maanden duren vooraleer een nieuw partnership in kannen en kruiken is”, verduidelijkt Douchka. Voor haar evaluaties (aftoetsen van de criteria) brengt Oxfam-Magasins du monde ook geregeld een bezoekje aan de producenten en wordt er samengewerkt met andere Europese actoren. De organisatie laat zich bovendien begeleiden door externe evaluatoren.
Het doel van de ‘premie’ voor eerlijke handel, maar ook van het systeem voor prefinanciering, is dat de partner in zijn project kan herinvesteren en blijft streven naar maatschappelijke verandering, met bijvoorbeeld investeringen in materiaal en gezondheidszorg, maatschappelijke, educatieve of infrastructuurprojecten… “We pakken de dingen niet paternalistisch aan. We staan op gelijke voet met onze partners.”
Voorrang aan sensibilisering
Wat het potentieel van eerlijke handel betreft, blijft Douchka van Olphen nuchter: “Eerlijke handel is een alternatief, geen oplossing voor alles. Het is een manier om te tonen dat je op een andere manier kan produceren, verkopen en consumeren. Dat blijkt uit de positieve invloed die een veeleisende eerlijk handel heeft op het vlak van sociaaleconomische realiteit, gezondheid en milieu. Tegelijkertijd moeten we de burgers blijven sensibiliseren voor de uitdagingen die eerlijke handel met zich meebrengt.”
Dus lanceert de beweging geregeld grote campagnes. Zo was Oxfam-Magasins du monde een van de eerste om te pleiten voor ‘schone’ kleding, gemaakt in menswaardige arbeidsomstandigheden. En ook nu nog blijft Oxfam-Magasins du monde zich verzetten tegen het onrecht dat multinationals berokkenen. De jongste campagne van de ngo bijvoorbeeld hekelt hun wurggreep op de sinaasappelteelt in Brazilië. Het land is ‘s werelds grootste producent en uitvoerder van sinaasappelsap, toch is maar liefst 99 % van de sinaasappelproductie in handen van drie grote multinationals! Voor dergelijke campagnes wordt soms samengewerkt met zusterorganisatie Oxfam-Wereldwinkels, zoals in 2010 voor de campagne rond de productieomstandigheden van cacao in West-Afrika, waar nog steeds kindslaven worden ingezet.
Noord, Zuid, dezelfde strijd
De problemen waar landbouwers mee geconfronteerd worden, gaan over de grenzen heen. Zowel in het Zuiden als in het Noorden moet de klassieke landbouw plaats ruimen voor de agro-industrie, die de wereld echter niet duurzaam kan voeden. Steeds meer landbouwers gooien de handdoek in de ring, omdat ze niet meer kunnen rondkomen van hun werk. In 2009 bijvoorbeeld goten wanhopige melkveehouders hun melk uit over hun velden, als protest tegen de dumpingprijzen. Door de toenemende industrialisering van de landbouw is het verdwijnen van honderdduizenden jobs in die sector in een stroomversnelling terechtgekomen. En ook België blijft niet gespaard. Daarom schaart Oxfam-Magasins du monde zich nu ook aan de zijde van de landbouwers uit het Noorden, door in haar winkels producten aan te bieden uit duurzame landbouw van bij ons.
“De wereld waarin we leven, raakt steeds meer vervlochten. De agro-industrie, het klimaat, de sociale ongelijkheid… de strijd in het Noorden is tegenwoordig niet anders dan die in het Zuiden”, analyseert Douchka. “Elke dag worden we ons er steeds meer van bewust dat wij als burger alternatieven moeten bieden. In België worden zo tal van initiatieven op poten gezet: tweedehandskleding, gedeelde woningen, melkcoöperatieven, groepsaankopen, verenigingen zoals Terre en vue…”.
Oxfam-Magasins du monde is een burgerbeweging die iedereen oproept tot actie. Dat doet ze soms op een heel gezellige manier: de ngo organiseert elk jaar Oxfam-ontbijten naar aanleiding tijdens de Week van de Fair Trade. Het is een originele manier om fairtradeproducten te ontdekken en “de consument aan te moedigen zijn consumptiegedrag om te gooien en in actie te schieten”.
