Toen Garstang (VK) zich in 2001 uitriep tot eerste Fairtrade Town, kon niemand vermoeden wat een vlucht dit lokaal campagnemodel zou nemen. Intussen staat de teller officieel op 1832 FairTradeGemeenten in 27 landen. Ook in Vlaanderen en Wallonië leeft de campagne volop.
Van Garstang tot Libanon
Na bijna tien jaar campagne voeren besloot de lokale Oxfamgroep van het Noord-Engelse stadje Garstang een stap verder te gaan. Ze nodigden alle belangrijke mensen – van de burgemeester en de schooldirecteur tot pastoors, handelaars en boeren – uit voor een maaltijd, gemaakt met fairtradeproducten en lokaal geteelde producten. Tijdens dat etentje vroegen ze iedereen om een engagementsverklaring te ondertekenen om voortaan zoveel mogelijk te kiezen voor fair trade en lokaal. De overgrote meerderheid tekende en Garstang riep zich in april 2001 uit tot eerste Fairtrade Town.
Het initiatief kreeg weerklank en de fairtradebeweging in Groot-Brittannië zag er meteen een nieuw campagnemodel in. Er werden vijf concrete doelstellingen geformuleerd en vijf jaar later pronkten 209 Britse gemeenten met de titel. In 2008 riep Wales zich uit tot eerste Fairtrade Nation.
Vandaag telt het internationale campagnesecretariaat 1832 FairTradeGemeenten in 27 landen. Uitschieters zijn Groot-Brittannië (619) en Duitsland (422). België is een mooie derde (191). Behalve de meeste West-Europese landen gaat het ook om Tsjechië, Polen, Estland, Australië, Nieuw-Zeeland, de Verenigde Staten en Canada. Inmiddels zijn er ook twee FairTradeGemeenten in Japan en Ghana (onder meer New Koforidua, de zustergemeente van Garstang), in Brazilië, Costa Rica en Libanon. Begin juli 2015 organiseert de Libanese fairtradebeweging de tiende internationale conferentie en verwerven acht andere Libanese gemeenten de titel.
Ik meen het
In 2004 sprong ook Vlaanderen op deze campagnetrein. Het initiatief kwam van Fairtrade Belgium (toen nog onder de naam Max Havelaar), Vredeseilanden en Oxfam-Wereldwinkels. Vanaf 2007 zette ook 11.11.11 zijn schouders mee onder de campagne.
Ik ben verkocht’, zo luidde de eerste campagneslogan. Niet alleen gemeenten, maar ook scholen, bedrijven en organisaties konden zich outen als ‘verkocht voor fair trade’. Vandaag loopt de campagne met de slagzin ‘Ik meen het’. Bovenop de bovengenoemde doelgroepen kunnen ook jeugdhuizen, cafés, restaurants, straten, studentenkoten, boeren en jeugdkampen stickers bestellen om te tonen dat zij ‘het menen’.
In 2007 startten Oxfam-Magasins du monde, Fairtrade Belgium en Miel Maya Honing de campagne in Wallonië en Brussel. De aanpak is vergelijkbaar. Om de titel ‘Commune du Commerce Equitable’ te behalen moet de lokale trekkersgroep bewijzen dat ze aan zes criteria voldoen. Gemiddeld doet een gemeente daar twee jaar over. De officiële titeluitreiking is meestal een evenement waarbij veel mensen en instanties betrokken zijn. Op dat moment krijgt de trekkersgroep een officieel bord om langs een invalsweg van de gemeente te plaatsen.
Momenteel zijn er in Vlaanderen 170 FairTradeGemeenten. Nog eens 75 zijn volop bezig met de erkenningsprocedure. In Brussel en Wallonië zijn er 21 met de officiële titel. Tegen 2020 wordt hun aantal op 75 geschat.
De zes criteria
Internationaal werkt de campagne met vijf criteria. In België is daar onder impuls van Vredeseilanden een zesde aan toegevoegd om expliciet de brug te slaan tussen fairtradeproducten uit het Zuiden en ‘eerlijke’, lokale productie in het Noorden.
De zes criteria waaraan moet worden voldaan zijn de volgende:
- Lokaal bestuur
– Het college en de gemeenteraad ondertekenen een resolutie die fair trade steunt.
– Bovendien kopen zij koffie en nog minstens één ander fairtradeproduct aan voor vergaderingen en recepties.
– Verder communiceren ze hier regelmatig over naar personeel en inwoners.
Voorbeelden van acties: een fairtradebrunch voor het stadspersoneel, een welkomstpakket met fairtradeproducten voor alle nieuwe inwoners, tassen met het opschrift ‘Wij schenken eerlijke koffie’. - Winkels & horeca
– Minstens twee fairtradeproducten zijn duidelijk beschikbaar in plaatselijke winkels en horecazaken.
– Het aantal winkels en horecazaken is afhankelijk van het aantal inwoners.
Voorbeelden van acties: stickers ‘Dit café meent het’, een
fairtradestadsplan met hotels, B&B’s en horecazaken die eerlijke producten schenken, een streekpraline die voortaan met fairtrade-ingrediënten gemaakt wordt. - Scholen, bedrijven & organisaties
– Een aantal scholen, bedrijven en organisaties gebruiken fairtradeproducten en communiceren daar ook over.
– Scholen zetten educatieve activiteiten op.
Voorbeelden van acties: bedrijven doen mee aan Fairtrade@work, eerlijke sportuniformen op school, jeugdbewegingen ‘menen het’ op kamp. - Media
Lokale en regionale media besteden aandacht aan de campagne. Op die manier worden meer mensen bereikt maar voelen deelnemende winkels, scholen en gemeentebesturen zich ook gewaardeerd
- Trekkersgroep
Er is een lokale trekkersgroep actief die de nodige initiatieven neemt om de titel te behalen en nadien ook verantwoordelijk is voor de continuïteit van de campagne. - Lokale, duurzame voeding
– Er wordt in de gemeente een nieuw initiatief gelanceerd dat lokale consumptie en productie van duurzame voedingsproducten aanmoedigt.
– Hierover wordt ook duidelijk gecommuniceerd.
Voorbeelden van acties: een boerenmarkt met randanimatie over duurzaamheid, een fietstocht langs lokale producenten en nieuwe voedselteams.Dit zesde criterium is uniek voor de Belgische campagne (al zat het wel in het opzet van de initiatiefnemers in Garstang). Het criterium speelt in op het groeiende besef dat landbouwers in Noord en Zuid dezelfde problemen kennen en dat producenten die hier kiezen voor een duurzame teelt ook recht hebben op eerlijke prijzen. Ter info: in Nederland heeft men ook een zesde criterium, namelijk het stimuleren van maatschappelijk verantwoord ondernemen.
FairTradeProvincie
Zowel in Vlaanderen als in Wallonië loopt de campagne ook op provinciaal niveau. Criterium 2 (winkels & horeca) is daarbij vervangen door volgende doelstelling: 65% van de gemeenten in de provincie is actief in de campagne en 70% daarvan heeft de titel behaald.
“Provincies bieden een belangrijke meerwaarde”, aldus Lothar Boeykens, coördinator van de Vlaamse campagne. “Zij zijn zelf enthousiast, maar beschikken ook over de nodige instrumenten om gemeenten te ondersteunen.” In Vlaanderen hebben momenteel vier provincies de titel behaald: West- en Oost-Vlaanderen, Antwerpen en Vlaams-Brabant.
“Ook in Wallonië is dit belangrijk”, beaamt Sophie Duponcheel, coördinator van de Waalse en Brusselse campagne. “In Luxemburg is er een provinciaal platform opgericht dat heel veel dynamiek brengt, waardoor veel gemeenten op weg zijn naar de titel.”
“Zo’n campagne vraagt tijd” – Aarlen
“Twee jaar geleden zijn we met een klein groepje vrijwilligers van de lokale Oxfam-Wereldwinkel van start gegaan. De gemeente kocht al fairtradeproducten, dus dat criterium ging vlot. De resolutie werd unaniem goedgekeurd in de gemeenteraad. Daarna volgde een ware pelgrimstocht langs winkels, restaurants en verenigingen. Velen kenden fair trade nog niet. Je moet dus eerst de tijd nemen om hen te informeren. Daarbij moet je vooral opboksen tegen het vooroordeel dat fairtradeproducten altijd duurder zijn. Dat leeft heel sterk. Daarom vraagt het hele proces veel van een kleine vrijwilligersgroep. Maar eenmaal je met de mensen praat, krijg je veel positieve reacties. Dat houdt je gaande.”
“Voor het zesde criterium hadden we geluk dat we in Aarlen een wekelijkse biomarkt hebben met veel lokale producenten. Aan alle marktkramers hebben we gevraagd of ze de campagne mee willen ondersteunen. Principieel was er geen enkel probleem, maar we hebben wel geleerd goed op te letten dat het project een burgerinitiatief blijft. Handelaars zijn beducht voor recuperatie door de lokale politiek.”
“Op 14 oktober 2016, tijdens de Week van de Fair Trade, ontvangt gemeente Aarlen de titel ‘Commune du commerce équitable.”
Jean-Pierre Monseur, trekkersgroep Aarlen.
“Er beweegt wat” – Watermaal-Bosvoorde
“9 oktober 2016, dan gaan we feesten! De officiële titeluitreiking als FairTradeGemeente combineren we met 40 jaar lokale Wereldwinkel. Eigenlijk liep de campagne vrij vlot. In onze gemeente gebeurt veel, het kwam er dus vooral op aan die initiatieven samen te brengen. De trekkersgroep bestaat intussen uit mensen van de Wereldwinkelgroep, een lokale solidariteitsgroep met Haïti, iemand van het Cultureel Centrum, iemand van de gemeente en mensen uit een transitiegroep. Daarmee kom je al een heel eind.”
“De gemeente kocht al fairtradeproducten en stond heel open voor het project. Ook het zesde criterium halen was makkelijk, dankzij een aantal lokale producenten en het stadslandbouwproject Le Ferme du Chant des Cailles. Wat heel wat meer inspanningen vroeg was een ‘toer van de wijk’. Winkels, restaurants, scholen, die moet je overtuigen, één na één.”
“We merken dat er wat beweegt. Zo communiceert de gemeente nu meer over het feit dat ze fairtradedrank en -snacks voor recepties en vergadering koopt. De Wereldwinkel ligt om de hoek en krijgt vaker gemeentepersoneel over de vloer. Dat bewijst hoe belangrijk het is om mensen te informeren. Ook in de scholen hebben we nu twee jongerenwereldwinkels. Maar we gaan niet op onze lauweren rusten. Er lopen nog heel veel mensen rond die we over de streep kunnen trekken. Hopelijk geeft de titeluitreiking de campagne een nieuwe dynamiek.”
Claude Mertens, trekkersgroep Watermaal-Bosvoorde
Vijf sterren
Omdat de campagne in Vlaanderen intussen 12 jaar loopt, hebben heel wat gemeenten hun titel al behoorlijk lang op zak. Elk jaar moet de stuurgroep nieuwe initiatieven voorleggen om een verlenging te krijgen, maar de basis is gelegd. “Net daarom hebben wij in 2013 een vervolgtraject uitgewerkt”, zegt Lothar Boeykens. “Het model is bewust heel breed gehouden en laat veel ruimte voor creativiteit bij de lokale groep. Het concept bestaat erin dat gemeenten hun titel extra kleur geven door sterren te behalen. Op die manier bewijzen ze dat fair trade echt leeft in hun gemeente. Momenteel zijn ongeveer 70 gemeenten aan de slag met de sterrencampagne.”
Ster 1. FairTradeAmbassadeurs
Minstens drie FairTradeAmbassadeurs zetten hun schouders onder de acties en de boodschap van de campagne. Dit kunnen bekende personen zijn, maar ook lokale spilfiguren met een breed netwerk in de gemeente.
Ster 2. FairTradeFans
25% van de inwoners zijn ‘FairTradeFan’. Dit betekent dat ze weten wat fair trade inhoudt en dat ze minstens vier keer per jaar bewust fairtradeproducten kopen of verbruiken. De registratie van een fan kan op verschillende manieren gebeuren: via deelname aan activiteiten, online of via een enquête.
Het kan ook creatiever: een burgemeester daagde de bezoekers van een lokaal feest uit: als er meer dan 1000 fans werden gevonden, zou hij op het podium stappen als een eerlijke banaan.
Ster 3. FairTradeCommunicatie
De gemeente verdient een extra ster als ze kan aantonen dat ze een doordachte communicatiestrategie heeft.
Ster 4. FairTradeStraat
Minstens 30 huizen in een straat (of 70% van de huizen als de straat minder dan 30 huizen telt) ‘meent het’. Dit betekent dat ze ‘fan’ zijn en bereid zijn dit aan hun raam of voorgevel te afficheren. Een voorbeeld van een creatieve invulling: bewoners werden opgeroepen om een selfie te nemen met een fairtradeproduct in de hand en hun huisnummer in beeld. De eerste straat met 30 ingestuurde foto’s wint een eerlijk ontbijt en de titel FairTradeStraat.
Ster 5 FairTradeBestuur
Het lokale bestuur blijft beleidsmatig inzetten op fair trade. Dat kan via haar aankoopbeleid, maar bijvoorbeeld ook door in het subsidiebeleid lokale verenigingen te stimuleren fairtradeproducten te gebruiken. Of creatiever: de FairTradePolitie van een gemeente beloonde leerlingen met een fiets die helemaal in orde was, met een fairtradefruitsapje. Het OCMW van een andere gemeente verduurzaamde haar thuismaaltijden met meer lokale producten en met fairtradeproducten.
“Het enthousiasme van de ambassadeurs werkt heel aanstekelijk” – Mechelen
“In 2007 werd Mechelen officieel een FairTradeGemeente. Het initiatief kwam van een aantal Wereldwinkelvrijwilligers, maar werd sterk gesteund door de ambtenaar voor ontwikkelingssamenwerking. Heel wat acties zijn intussen traditie geworden: Sinterklaas die fairtradechocolade brengt, een fairtrade-ontbijt voor het stadspersoneel, de promotie van groentepakketten, voedselteams en lokale producenten, enz… De stad heeft bovendien een brochure ‘Mechelen Fair & Veggie’ gemaakt, met daarin een overzicht van alle winkels, restaurants en hotels waar je terecht kan.”
“Enkele jaren geleden draaide de trekkersgroep op waakvlam. Gelukkig heeft de vijf sterrencampagne voor een nieuwe schwung gezorgd. Het zijn ook heel concrete uitdagingen. Onze eerste ster waren de ambassadeurs. Al was dat niet zo makkelijk. Heel wat bekende gezichten hadden weinig tijd. Uiteindelijk hebben we gekozen voor mensen met een lokale uitstraling die er 100% voor willen gaan: de zaakvoerder van een bekend café, de Bellemadam die alle grote stadsactiviteiten aankondigt, een straattheaterartiest en een lokale winkelier-fairtradepionier. Hun enthousiasme werkt heel aanstekelijk.”
“Op onze tweede ster zijn we heel trots: de eerste FairTradeWinkelstraat van België. De handelaars aanspreken was trouwens een heel leuke ervaring. Veel winkeliers kennen intussen fair trade of zijn al warm gemaakt door onze ambassadeurs. Ook de persmomenten bij het behalen van de sterren zijn dingen die je telkens nieuwe energie geven. Ook met de andere sterren zijn we volop bezig. Vorige zomer zijn we op Ottertrotter, een jaarlijks multicultureel festival, begonnen met het registreren van FairTradeFans.”
Linda Van der Auwera, trekkersgroep Mechelen
“Een stadsbestuur heeft niet alleen de taak om te sensibiliseren, maar ook om het goede voorbeeld te geven. Door bewust voor fairtradeproducten te kiezen en over deze keuze te communiceren, willen we mensen aanzetten om hun eigen koopgedrag kritisch te bekijken. Voor heel wat producten is er een fairtrade-alternatief dat minstens even kwalitatief is. Hoe meer mensen, bedrijven en organisaties deze stap zetten, hoe sneller fair trade een evidentie kan worden. Voor ons is de campagne FairTradeGemeenten een ideale manier om aan die doelstelling te werken”
Marina De Bie, Schepen voor Internationale Samenwerking
Tot slot
“In Wallonië is de campagne traag op gang gekomen, maar nu zit er dynamiek in. Het is een model met enorm veel potentieel om mensen te sensibiliseren rond duurzame consumptie.” Sophie Duponcheel, coördinator van de Waalse en Brusselse campagne
“In Vlaanderen hebben 55% van de gemeenten de titel, procentueel staan we daarmee tweede na Ierland. We mogen fier zijn op 12 jaar campagnewerk. Maar we denken ook volop na over een nieuwe insteek. Het zal nog uitdagender worden, meer kan ik er voorlopig niet over zeggen.” Lothar Boeykens, coördinator van de Vlaamse campagne
Bronnen
Garstang: www.garstangfairtrade.org.uk
Internationale campagne: www.fairtradetowns.org
Belgische campagne:
www.fairtradegemeenten.be (Vlaanderen)
www.cdce.be (Wallonië en Brussel)
Fotocredits: FairTradeGemeenten – Communes du commerce équitable
Kop: Commune de Martelange
Foto 1: Pioniers van Garstang
Foto 2: De wekelijkse markt in Aarlen ondersteunt de campagne
Foto 3: Feest in de straten van Watermaal-Bosfort tijdens de campagne
Foto 4: Eerste sterrenstraat in Mechelen
Foto 5 & 6 : Voorstelling van de titel van de ^eerste-fairfair-straat in Mechelen
Foto 7: Lokale producenten betrokken bij de campagne
Lees ook
Europese FairTradeHoofdstad Gent
In 2005 behaalde Gent als eerste Belgische centrumstad de titel FairTradeGemeente. Drie jaar won de stad de allereerste titel van Europese Cities for Fair and Ethical Trade Award. Daartussen legde Gent een lange weg af.
