In Groot-Brittannië en Nederland groeit de bekendheid van eerlijk goud en zijn de eerste celebrities met fairtradejuwelen gespot. In België gaat het trager: momenteel kan je bij 16 goudsmeden en juwelen-ontwerpers terecht om kleinschalige gouddelvers in Latijns-Amerika en Afrika een duwtje in de rug te geven. We legden ons oor te luisteren bij twee van hen.
Pakkend
An Kindermans uit Heusden-Zolder was de eerste Belgische goudsmid die koos voor eerlijk goud: “Ik maakte mooie dingen voor heel speciale momenten, maar met een grondstof die op een minder mooie manier werd ontgonnen. Toen ik hoorde dat er in Groot-Brittannië zoiets als Fairtradegoud op de markt kwam, was ik meteen geïnteresseerd. Het heeft een jaar geduurd om samen met Fairtrade Belgium de certificering ook in België op poten te krijgen, maar het was een heel bewuste keuze om ervoor te gaan.”
Ook Nele Braet uit Wondelgem zette inmiddels de stap: “Tijdens mijn reizen door Latijns-Amerika bezocht ik verschillende mijnen. Zelfs het kleine stukje dat ik als toerist mocht zien, was heel heftig. Het gebrek aan lucht, dat pakt je. Maar de omstandigheden waarin de mijnwerkers leven en werken, dat pakt je nog veel meer.” Wie zich zoals de Vlaamse ngo Catapa verdiept in de grootschalige mijnbouw, stoot snel op al even pakkend cijfermateriaal. Dat één gouden ring goed is voor 20 ton hoogtoxisch afval en een verbruik van 50.000 liter zoet water, bijvoorbeeld.
Artisanale gouddelvers
De hedendaagse gold rush wordt beheerst door industriële mijngiganten die met hun enorme openpitmijnen een aanslag plegen op het landschap. Het resultaat zijn vaak hevige conflicten met lokale gemeenschappen die hun grond ingenomen en hun water vervuild zien. Daarnaast bestaat echter een tweede realiteit: die van naar schatting 15 miljoen kleinschalige, ‘artisanale’ mijnbouwers.
Zij staan in voor 10 tot 15 % van de wereldwijde goudproductie, ten koste van fysiek labeur in onveilige, zelf gegraven mijnputten, vaak tussen giftige kwikdampen en met kinderen die op jonge leeftijd meewerken. De mijnwerkers leven in angst dat de gangen instorten en dat ze bedolven geraken onder het puin. Er wordt vaak drugs gebruikt om die angst te vergeten. De productiemethoden lokken neurologische stoornissen uit (het goud wordt verhit met kwik om het samen te voegen). En dit alles voor een pover loon: een euro per dag. Genoeg om het hoofd boven water te houden, maar weinig hoopgevend voor een betere toekomst.
Het kan anders. Er bestaan vandaag twee labels voor eerlijk goud: Fairmined en Fairtrade Gold. Coöperaties van artisanale gouddelvers die zich aan een reeks sociale en ecologische criteria houden, komen in aanmerking voor een certificering. In ruil krijgen zij een hogere prijs voor hun goud en een extra fairtradepremie die ze in de gemeenschap investeren
Kwikvrij
Er zijn vandaag 11 coöperaties die hun goud eerlijk mogen noemen (8 gecertificeerd Fairmined en 3 Fairtrade). Een van hen is SAMA, een coöperatie van 600 delvers in het oosten van Oeganda. Om de certificering te behalen hebben zij een heel proces doorlopen, waarbij de nadruk lag op het terugdringen van het gebruik van kwik en op het geleidelijk afbouwen van kinderarbeid.
Sinds begin 2017 kan SAMA rekenen op steun van het Trade for Development Centre (TDC) om de organisatie verder te versterken en de afhankelijkheid van tussenpersonen te verminderen door rechtstreeks contacten te leggen met Europese bedrijven die met eerlijk goud willen werken. De bedoeling is hen te laten uitgroeien tot een voorbeeld voor de regio. Zowel ecologisch, met de introductie van kwikvrije productie, als sociaal, wanneer de eerste fairtradepremies in de gemeenschappen worden geïnvesteerd.
Gezocht: een markt
België telt nog geen volledig gecertificeerde bedrijven of gieterijen, maar dus wel 16 kleine ontwerpers en goudsmeden die met fairtradegoud of -zilver werken. “Het is absoluut belangrijk dat er meer spelers bijkomen. Met een halve kilo per jaar maak ik het verschil niet”, geeft An Kindermans toe.
“Via Catapa kwam ik in contact met een aantal Latijns-Amerikaanse mijnwerkers. Wat me vooral bijbleef, was het feit dat ze slechts een klein percentage van wat ze bovenhalen onder fairtradevoorwaarden kunnen verkopen terwijl ze wel zwaar geïnvesteerd hebben in de certificering van hun hele mijn. Voor hen is het essentieel dat de markt groeit, anders overstijgen de kosten de baten en heeft het geen zin meer. Eerlijk goud verdient een plaats in de markt, zoals eerlijke bananen die in de supermarkt hebben verworven.” Gemiddeld wordt slechts 30% van het gecertificeerde goud verkocht onder fairtradevoorwaarden.
Bekend is bemind
Het is een langzaam proces, vertelt ook Nele Braet: “Voorlopig zijn we nog beperkt in onze mogelijkheden. Naar mijn klanten toe ben ik daar heel open over. Ongeveer 20% van de trouwringen die ik verkoop zijn fair trade. Het goud daarvoor komt van de Peruaanse coöperatie MACDESA en koop ik bij een Nederlandse groothandel. Maar ik ben te klein om zelf te gieten, dus gaat het eerlijk goud dat ik aan de gieterij bezorg soms op in een grotere productie van honderd ringen. Sommige klanten vinden dat spijtig, ook al is de steun aan de artisanale mijnwerkers dezelfde. Dat zijn de beperkingen waar we voorlopig mee moeten werken. Ook halffabrikaten en zettingen voor edelstenen maak ik niet zelf en zijn vaak nog niet fair trade beschikbaar. Maar als de vraag stijgt, zullen de mogelijkheden zeker toenemen.”
Het probleem is niet zozeer de kostprijs – voor fairtradegoud betaal je een meerprijs van 10 tot 15% – maar wel de onbekendheid bij het publiek. “Ik kreeg duidelijk meer vragen nadat ik op het Fair Fashion Fest in Gent de kans had om de zaak van fairtradegoud voor een ruimer publiek te bepleiten”, getuigt Nele Braet. “Net zoals ik vorig jaar klanten over de vloer kreeg die uitdrukkelijk verwezen naar de Koppenreportage over eerlijk goud die ze op televisie hadden gezien. Ik ben ervan overtuigd dat eerlijk goud een mooie toekomst heeft, op voorwaarde dat we er in slagen de bekendheid te vergroten.”
Meer info
- www.catapa.be
- www.tdc-enabel.be
- Belgische juweliers eerlijk goud: http://info.fairtrade.net/fairgold/ finder/index
- www.ana-edelsmid.be
- www.nelebraet.be
