Echte zorg
In de afgelopen jaren zijn er talrijke studies geweest waaruit blijkt dat de cacaoproducenten in Ivoorkust, het belangrijkste productieland, in armoede leven. Ze verdienen 0,86 euro, ongeveer 1 dollar per dag, volgens Barry-Callebaut en het Franse ontwikkelingsagentschap[1]. Dit inkomen houdt hen onder de armoedegrens[2] en om de eindjes aan elkaar te knopen moeten ze hun toevlucht nemen tot kinderarbeid en ongebreidelde ontbossing (de productiviteit van ontgonnen land vereiste minder arbeid in de beginjaren).
Verontrustend feit: of de producenten nu eerlijk of duurzaam gecertificeerd zijn, verandert niet veel aan het inkomen dat ze ontvangen. Fairtrade International en True Price zeggen[3] dat slechts 42% van de Fairtrade gecertificeerde producenten boven de extreme armoedegrens verdienen[4] en slechts 23% boven de armoedegrens.
Volgens hetzelfde onderzoek vereist het verhogen van 80% van de boeren boven de armoedegrens een cacaoprijs van $ 4.72/kg.[5] Met andere woorden, Fairtrade International moet zijn gegarandeerde minimumprijs verhogen die momenteel slechts $ 2 per kilo cacao bedraagt, waaraan een ontwikkelingspremie van $ 0.2 kg wordt toegevoegd.[6] De auteurs van de Cacaobarometer van 2018 zijn er ook van overtuigd dat de “Fairtrade minimumprijs waarschijnlijk veel te laag is om de boeren aan de armoede te laten ontsnappen”[7], wat vragen oproept over de manier waarop deze minimumprijs, in feite voor meerdere jaren, werd berekend. Vooral omdat de consumenten ervan overtuigd zijn dat een eerlijke prijs de productiekosten kan dekken en voor fatsoenlijke levensomstandigheden kan zorgen.
Om eerlijk te zijn moet worden opgemerkt dat de concurrentie tussen de certificeringssystemen op de cacaomarkt hevig is en niet in het voordeel van de eerlijke handel is. Grote bedrijven geven de voorkeur aan UTZ- of Rainforest Alliance-certificaten, die geen gegarandeerde minimumprijzen voor producenten vaststellen. In 2017 werd iets minder dan 1,5 miljoen ton[8], oftewel 1/3 van de cacao die in de wereld wordt geproduceerd, UTZ-gecertificeerd. Een bijkomend probleem: 66% van de fairtrade gecertificeerde cacao wordt niet verkocht onder eerlijke handelsvoorwaarden, omdat er geen marktkansen zijn. In België is slechts 1% van de verkochte chocolade fairtrade.
Maar dit falen (77% van de Fairtrade gecertificeerde producenten zit onder de armoedegrens) heeft ook andere verklaringen. Volgens BASIC, die de fairtradecacaosectoren in Peru en Ivoorkust met elkaar vergeleek, “lijkt fairtradecacao weinig significante impact te hebben wanneer het wordt geïntegreerd in gestandaardiseerde waardeketens voor massaproductie (dit is zelfs nog flagranter in het geval van duurzame certificering)” [9], wat het geval is in Ivoorkust.
Cacaoproducenten in Ivoorkust © TDC
Hoe het eigen vermogen te versterken
Om echt gunstig te zijn voor de producenten, om een echte kracht voor verandering te zijn, moeten eerlijke ketens verschillende projecten tegelijkertijd aanpakken:
- Prioriteit geven aan de structuur van bevoorradingsketens die een alternatief zijn voor die van grote groepen door de kwaliteit te verbeteren door een gedifferentieerde prijs af boerderij afhankelijk van de soorten (criollo, mercedes, forastero) en de kwaliteiten (1 of 2) [10] van de cacao. In Ivoorkust is het heel goed mogelijk om uit de “commodificatie” te komen die de prijzen laag houdt, en om specialiteitscocao’s van oorsprong te ontwikkelen. Een voorbeeld hiervan is de coöperatie SCEB die biologische cacao van hoge kwaliteit produceert, die verkocht wordt aan Ethiquable[11] om een gecertificeerd “small producers’ label” chocolade te maken.[12]Het onderzoeksinstituut Südwind merkte op dat de kwaliteit van de Ivoriaanse cacao de laatste jaren is toegenomen, wat sommige Duitse fabrikanten ertoe lijkt te hebben aangezet om meer cacao te kopen in Nigeria, waar de kwaliteit minder goed is en de prijzen op het huidige lage niveau kunnen worden gehandhaafd.
- Steun de structurering van coöperatieve vakbonden om de stem van de producenten te laten horen en probeer het machtsevenwicht met de kopers te herstellen. Versterking van de coöperaties, met name op het gebied van bestuur, dienstverlening aan de leden, marketing en financieel beheer, zodat zij voldoende werkkapitaal kunnen verwerven, wat op zijn beurt bijdraagt aan het behoud van hun leden.
- Bevorderen van een minimuminkomen voor de verschillende belanghebbenden in de sector, waaronder de cacaoboeren. Fairtrade International en True Price hebben dit inkomen zojuist geschat op 2,51 $[13] per persoon per dag in Ivoorkust. Om dichter bij dit minimuminkomen te komen, lanceerde Belvas, een Belgische chocolademaker die bekend staat om zijn biologische chocolade en Fairtrade, in oktober 2018 een nieuw gamma Ivoriaanse chocolade.[14] $ 2,4 (waarvan $ 1,2 in premie) per kilo gaat naar de producentencoöperatie. Onbetaalbaar voor de consument? De premie vertegenwoordigt slechts 10 cent per tablet van 180g.
- Lage opbrengsten verhogen (435 kg/ha) [15] en gewasdiversificatie bevorderen
- De strijd tegen de ontbossing (Ivoorkust heeft sinds 1960 13 miljoen hectare verloren, oftewel 80% van zijn bosareaal) om de biodiversiteit te behouden, de gevolgen voor de regenval en de opbrengsten te beperken en dus op de lange termijn de neerwaartse impact op de inkomsten te beperken. Fair trade-chocolade mag alleen worden geproduceerd met cacao die volgens de principes van de agrobosbouw is geteeld.
- Het moet gezegd: de omvang van de landbouwbedrijven die soms te klein zijn om rendabel te zijn, vergroten. In Ivoorkust moeten ze minstens 2 tot 3 hectare groot zijn, met een opbrengst van 750 kg/sec/ha.[16].
- Om de toegevoegde waarde in het land van herkomst te verhogen, zou eerlijke handel ook de lokale verwerking van cacao kunnen stimuleren. In dit opzicht zijn de initiatieven van lokale ondernemers die net hun chocolademerken in Ivoorkust en Ghana, maar ook in andere Afrikaanse landen hebben gelanceerd, welkom, ook al blijft de omvang ervan zeer beperkt[17].
Drogen van ov-cacao © TDC
Nationale platforms die overheidsinstanties, cacao- en chocoladefabrikanten, detailhandelaren, NGO’s en onderzoeksinstituten samenbrengen zijn ook goede operationele instrumenten om bij te dragen aan een duurzamere cacao-/chocoladesector, een betere traceerbaarheid en betere inkomsten voor de producenten. Er zijn er enkele in Duitsland, Zwitserland en Nederland.
Door de complexe dynamiek en het belang van de problematiek zijn vrijwillige initiatieven zoals fair trade echter niet voldoende om de waardeketens echt duurzamer te maken. In de landen van herkomst moeten ze worden ondersteund door wetgeving die erop gericht is de producenten lonende prijzen te garanderen, de conventies van de Internationale Arbeidsorganisatie af te dwingen en de ontbossing een halt toe te roepen. In de consumptielanden is, net als in Frankrijk, een wetgeving nodig die bedrijven aansprakelijk stelt voor de gevolgen van hun activiteiten in de hele productie- en toeleveringsketen.[18]
Samuel Poos
—
