De koffie-industrie zwemt in paradoxale omstandigheden. Aan de ene kant wordt de drank over de hele wereld meer geconsumeerd en genoten dan ooit tevoren. Aan de andere kant is de beloning van de producenten op het laagste punt, zozeer zelfs dat meer dan de helft van hen nu de vruchten van hun arbeid met verlies verkoopt…
Voor miljoenen, zo niet miljarden mensen over de hele wereld is het onmogelijk om een dag zonder hem te beginnen. Overgoten met een beetje (of veel) suiker, bestrooid met een beetje (of veel) melk of gewoon zwart, wordt het geconsumeerd in alle vormen: filter, espresso, capsule, oplosbaar, kant-en-klaar, enz. Misschien geniet je er zelfs van als je deze regels leest. Dat zou niet verwonderlijk zijn, want het is een van de meest geconsumeerde dranken op de planeet. Elke dag worden er zo’n twee miljard bekers genuttigd of snel ingeslikt. Zoals u misschien al heeft geraden, hebben we het natuurlijk over koffie, een drank waarvan de productie voorziet in het levensonderhoud van meer dan 25 miljoen mensen in de producerende landen, zo’n 100 miljoen over de hele wereld, en die zo’n 90 miljard dollar per jaar genereert.
Europeanen die verslaafd zijn aan koffie
In 2019 zullen de grootste koffieconsumenten ter wereld, enigszins verrassend, de Nederlanders zijn, volgens het statistiekenportaal Statista1. Onze noorderburen zullen 10,6 kilo koffie per jaar per hoofd van de bevolking verbruiken. In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, zijn het de inwoners van de Scandinavische landen die de meeste koffie drinken. Achter de Nederlanders zitten de Finnen (9 kg), de Zweden (7,8 kg) en de Noren (7,2 kg). De Italianen staan wereldwijd bekend als espressoliefhebbers, maar staan slechts op de tiende plaats in de wereld (5 kg). De Belgen staan op de 13e plaats (4,7 kg). Verrassend genoeg zijn de Mexicanen, wier land een gerenommeerde producent is, tevreden met een halve kilo koffie per persoon per jaar.
De Europeanen zijn dan ook de grootste liefhebbers van L, met als logisch gevolg dat de Europese Unie de belangrijkste invoerder is. In 2018 importeerde de EU 3,1 miljoen ton koffie. En binnen de Unie loopt Duitsland met 1,1 miljoen geïmporteerde ton voor op Italië (587.000 ton), volgens cijfers van Eurostat. België van zijn kant importeerde in 2018 277.000 ton koffie, waarmee het de derde plaats inneemt in Europa vóór Spanje, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk. Niet alle door de EU geïmporteerde koffie is echter klaar voor consumptie. Een groot deel is groene koffie, d.w.z. koffie die nog niet gebrand is. In 2018 werd in de EU meer dan 1,8 miljoen ton gebrande koffie geproduceerd, ter waarde van 10 miljard euro.
Brazilië voor… Vietnam
Op wereldniveau bereikte de productie van groene koffie in het seizoen 2018/2019 168,87 miljoen zakken (mevrouw), een stijging van 3,7%, volgens de Internationale Koffieorganisatie (ICO) in haar rapport van september. Aangezien één zak 60 kilo weegt, vertegenwoordigt dit een totale productie van meer dan 10 miljoen ton. Dit is bijna uitsluitend verdeeld over de Arabica (102,68 Ms) en Robusta (66,04 MS) rassen, beide met 1,8% voor de eerste en 6,7% voor de tweede.
Met uitzondering van Mexico en Midden-Amerika neemt de koffieproductie in alle producerende regio’s toe. Met 3,7 miljoen ton in 2018 is Brazilië de onbetwiste wereldleider in de sector. Daarachter, op een respectabele afstand, ligt Vietnam met 1,8 miljoen ton Robusta. Het Zuidoost-Aziatische land heeft zijn productie sinds de jaren 2000 opgevoerd om Colombia te overtreffen en zich te doen gelden als de vaste dolfijn van de cariocareus.
Brazilië en Vietnam alleen al zijn goed voor ongeveer de helft van de totale koffieproductie. De eerste is gespecialiseerd in Arabica, terwijl de tweede uitsluitend in Robusta groeit. Bovendien is de totale export met 9,2% gestegen ten opzichte van de campagne van 2017/2018.
Prijscrisis
Maar onder deze ogenschijnlijk goede gezondheid verkeert de koffie-industrie eigenlijk in een crisis. De sector beleeft een tweede achtereenvolgend jaar van productieoverschotten. Aangezien het wereldverbruik wordt geschat op slechts 164,82 miljoen zakken (+2,1%), is het overschot dus in de orde van grootte van 4 miljoen zakken. Deze overschotten zijn grotendeels verantwoordelijk voor een daling van de prijzen, die sinds enkele jaren op de markten wordt waargenomen, waardoor de problemen van de lokale producenten, met name de kleinste, nog worden verergerd.
De prijs van koffie
De koffieprijzen worden vastgesteld op de grondstoffenbeurzen: de New Yorkse beurs verhandelt voornamelijk Arabica-koffie en de Londense beurs verhandelt Robusta-koffie. De aan- en verkoop van koffie is gebaseerd op termijncontracten. De aldus vastgestelde prijzen dienen als een van de referentiepunten voor producenten en kopers bij handelsbesprekingen.
Critici van de koffiebeurs wijzen erop dat landbouwproducten in het algemeen geen gewone grondstoffen zijn. Hun fysieke kenmerken beperken de mogelijkheid voor de producenten om het aanbod ter plaatse aan te passen, wat niet goed past in de logica van de markt. Volgens sommige economen zouden het marktmechanisme en de concurrentie tussen producenten en consumenten bij gebrek aan een mechanisme dat de productie, het aanbod of de wereldprijzen reguleert, leiden tot een fenomeen van “overreactie”, dat wordt gekenmerkt door het ontstaan van een cyclus van overproductie en tekorten.
Bron: Wikipedia
In 5 jaar tijd zijn de koffieprijzen gehalveerd. Afgelopen september werd er in Braziliaans Arabica Nature gehandeld tegen slechts 98,73 US cent per lb.2 Colombia Milds en Other Milds handelden tegen respectievelijk 131,90 en 128,89 US cent per lb. De prijzen van Robusta waren in september het laagste maandgemiddelde sinds april 2010: 70,64 dollarcent per pond.
Naast het overvloedige aanbod, dat verband houdt met de toegenomen productie, voornamelijk in Brazilië en Vietnam, en de door speculatie aangewakkerde marktvolatiliteit, wegen ook andere factoren op de prijzen. 60% van de producenten verkoopt met verlies.
De wisselkoers van de Braziliaanse munt, de real, is het laagst ten opzichte van de dollar. Dankzij dit concurrentievoordeel kunnen de grote cariocasproducenten, ondanks de lage prijzen, financieel de eindjes aan elkaar knopen. Om nog maar te zwijgen van het feit dat de grote Braziliaanse boerderijen veel gemechaniseerder en dus productiever zijn dan de kleine plantages in Afrika of de rest van Latijns-Amerika.
In veel landen, zoals Honduras, Mexico, Burundi en Ethiopië, wordt het grootste deel van de productie nog steeds door kleinschalige boeren geproduceerd. Zelfs in Colombia, de op twee na grootste producent ter wereld, is 95% van de ongeveer 550.000 boerderijen in het land minder dan 5 hectare groot. En tegen de huidige prijzen kunnen deze kleine boerenbedrijven gewoon niet rondkomen. Volgens Fairtrade International verkoopt ongeveer 60% van de producenten hun koffie nu met verlies. Voor hen betekent dit dat de schulden zich opstapelen en dat ze gedwongen worden om op alles te bezuinigen, ook op voedsel, gezondheidszorg en onderwijs voor hun kinderen.
Nestlé en bedrijf bevinden zich niet in een crisis
Er vindt een consolidatiegolf plaats onder koffieaankopende bedrijven. Dit fenomeen, dat naar verwachting in de loop van de tijd zal blijven bestaan, draagt ook bij aan een daling van de prijzen. Naarmate de grote spelers groter worden, worden de op één na grootste spelers in de industrie minder belangrijk, ook al neemt hun omzet toe”, zegt Matthew Barry, analist voor strategische marketinggegevensleverancier Euromonitor3. Volgens deze specialist hebben bedrijven met regionale of wereldwijde ambities geen andere keuze dan uit te breiden. Als ze dat niet doen, lopen ze het risico te worden opgeslokt door hun grote concurrenten.
Drie grote spelers staan centraal bij de kopers en verhogen hun aankopen: Nestlé (22% van de koffieaankopen in 2017), Jacobs Douwe Egberts (JAB, 11,5%) en Lavazza (2,5%). Lavazza heeft onlangs de koffiedivisie van Mars overgenomen. Wat Nestlé betreft, eigenaar van onder andere de beroemde merken Nescafé en Nespresso, heeft de reus de rechten verworven om Starbucks-producten in de detailhandel op de markt te brengen.
De winstmarges van deze grote spelers staan in schril contrast met die van de producenten. Voor eindgebruikers dalen de prijzen niet. Volgens Bernstein Research, geciteerd door Food Navigator, heeft het merk Nestlé bijvoorbeeld een winstmarge van 22% op zijn vloeibare en poederdranken. Voor Starbucks-merkproducten loopt de marge zelfs op tot 24%.
“We krijgen een schijntje.” Gustavo Echeverry, een 50-jarige Colombiaanse koffieteler, vertelde AFP afgelopen voorjaar. “Ik droom ervan om de boerderij over te nemen, om mijn vader en grootvader op te volgen,” legt de 19-jarige Javier Jimenez uit. “Maar als de crisis zo doorgaat (…) zal ik elders moeten zoeken en zelfs naar de Verenigde Staten moeten vertrekken”. »
“Het probleem van de migratie is gekoppeld aan de koffie.”
Ga weg, op zoek naar een andere baan. Dit doel wordt steeds vaker bereikt door koffieboeren om aan de ellende te ontsnappen. In een artikel in de Washington Post van afgelopen juni werd uitgelegd dat de Guatemalteekse bevolking nu de belangrijkste bron is van pogingen om de Verenigde Staten binnen te komen. Tussen oktober 2018 en mei 2019 werden niet minder dan 211.000 van hen aan de grens met Mexico gearresteerd. En een van de meest doorslaggevende factoren in deze echte exodus is de daling van de koffieprijzen.
Het Amerikaanse dagblad noemt het voorbeeld van de Hoja Blanca-coöperatie. Meer dan de helft van de 100 leden, of een van hun kinderen, is de afgelopen twee jaar geëmigreerd. Verlaten boerderijen in de regio vermenigvuldigen zich. “Wat we vinden is dat het migratieprobleem eigenlijk een koffieprobleem is.” Genier Hernandez, hoofd van de coöperatie, vertelde de Washington Post.
“Een groot deel van de migratie aan de zuidelijke grens van de Verenigde Staten is te wijten aan de dalende koffieprijzen”, bevestigt Ric Rhinehart, voormalig directeur van de Specialty Coffee Association of America, in hetzelfde artikel. “We vrezen allemaal dat we het einde hebben bereikt van een tijdperk waarin de koffieteelt een duurzame manier van leven was in Midden-Amerika. »
De druk van de klimaatverandering
Alsof de daling van de prijzen niet genoeg is, leidt de klimaatverandering ook tot hogere productiekosten. En kleine boeren hebben, in tegenstelling tot grotere structuren, minder speelruimte om de gevolgen ervan te bestrijden. In veel regio’s die vroeger geschikt waren voor de koffieteelt, worden de droogteperiodes langer en frequenter. Zware regenvalperiodes nemen toe, wat leidt tot meer erosie en aardverschuivingen, epidemieën (tracheomycose, koffieroest…) worden meer en meer verwoestend, enzovoorts. Op die manier kan het koffieteeltareaal in de wereld tegen 2050 gehalveerd worden.
In de bergen van Colombia stijgt de temperatuur bijvoorbeeld met 0,3 graden per decennium, volgens een studie die in april jongstleden door landbouwkundige Peter Baker is gepubliceerd en die door de Yale School of Forestry and Environmental Studies is doorgegeven. Het aantal uren zonneschijn is sinds het midden van de 20e eeuw ook met 19% gedaald als gevolg van het dichtere wolkendek. Koffiebomen zijn echter zeer gevoelig voor weersomstandigheden, vooral Arabicabomen. Ze hebben een specifieke temperatuur en hoeveelheid water nodig. Daarom is de optimale hoogte voor het verbouwen van koffie meestal hoger. Telers die de mogelijkheid hebben om dit te doen, proberen het bij te houden, maar deze voorwaartse vlucht heeft zijn grenzen.
Om de droogte te bestrijden, installeren sommige telers regenwateropvangsystemen om hun bomen beter te irrigeren. Een dergelijke installatie is echter alleen toegankelijk voor mensen die niet al op de rand van de armoede staan. Daarom kiezen anderen er gewoon voor om hun koffiebomen te ontwortelen om plaats te maken voor winstgevender gewassen, zoals avocado of coca, of om hun land om te vormen tot weiland.
“Elke negatieve schok (ziekte, droogte, lage prijzen…) wordt buitenproportioneel gevoeld door degenen die het minst in staat zijn om het te absorberen,” zegt Hanna Neuschwander, communicatiemanager voor de landbouwonderzoeksorganisatie World Coffee Research, in het artikel van de Yale School. “In de komende 50 jaar zullen we een consolidatiefenomeen zien waarbij alleen de meest efficiënte producenten in staat zullen zijn om te overleven in de markt.
Wetenschappelijk onderzoek…
Volgens haar kan de koffie-industrie de gevolgen van de klimaatverandering alleen opvangen als er lokaal, per land, wetenschappelijk onderzoek wordt gedaan om de gewassen aan te passen aan de veranderingen.
Daarom heeft het Wereldkoffieonderzoek, onder impuls van zijn wetenschappelijk directeur Christophe Montagnon, de voorbereiding op de klimaatverandering tot topprioriteit verheven. “Mijn uiteindelijke doel is dat de koffieboeren door ons werk de komende jaren toegang krijgen tot genetische vooruitgang door middel van verbeterde variëteiten.
De tweede prioriteit van Christophe Montagnon is de kwaliteit van de koffie. “Koffie is niet essentieel voor het overleven van een mens, we gaan het voor het plezier drinken. Kwaliteit is dus uiterst belangrijk. De industrie heeft dit vandaag de dag begrepen: om koffie te kunnen produceren, moeten de mensen er belang bij hebben, en om dat belang te hebben, moet de koffieteelt rendabel zijn. »
… Maar de biodiversiteit is in gevaar
De wereldhandel in koffie is momenteel gebaseerd op slechts twee soorten: Arabica, dat ongeveer 60% van de productie voor zijn rekening neemt, en Robusta, dat ongeveer 40% van de productie voor zijn rekening neemt. Toch zijn er, naast de wilde varianten van de twee genoemde soorten, nog 122 andere vermeld, zegt Aaron Davis, directeur van het koffieonderzoek voor de Royal Botanic Gardens in Kew in het Verenigd Koninkrijk.5 En deze groeien van nature in de tropische gebieden van Afrika, de Indische Oceaan of Azië.
Toch wordt meer dan de helft (60%) van deze wilde koffievariëteiten, die door industriële boerderijen worden genegeerd, nu met uitsterven bedreigd. Toch kunnen ze zeer nuttig zijn voor grootschalige koffieteelt, bijvoorbeeld door eigenschappen als tolerantie voor verschillende klimaten of weerstand tegen droogte, ziekten of plagen. Sommige soorten hebben hogere of lagere gehaltes aan cafeïne, andere hebben onaangeboorde smaakkwaliteiten, enz. Dr. Davis wijst erop dat Robusta van een weinig bekend Afrikaans gewas naar 40% van de koffie in de wereld is gegaan, dankzij de kwaliteiten die Arabica-koffie ooit miste. Kwaliteiten zoals resistentie tegen koffieroest, sterk zonlicht, hogere productiviteit, hoog cafeïnegehalte, enz. zijn allemaal kwaliteiten die Arabica-koffie ontbeert.
Arabica of Robusta
De belangrijkste verschillen tussen Arabica en Robusta koffie zijn de grootte en de vorm van de boon, de verschillende groeiomstandigheden, de aroma’s en het cafeïnegehalte.
In de mond wordt Arabica gekenmerkt door fijne, gevarieerde en uitgesproken aroma’s. Het is geurig, zoet en zonder bitterheid. Robusta heeft een meer bittere en volle smaak. Het is krachtig, aards en rijk aan cafeïne. “Onder de met uitsterven bedreigde koffiesoorten bevinden zich de soorten die het potentieel hebben om de koffie van de toekomst te ontwikkelen,” benadrukt Aaron Davis. “Het gebruik en de ontwikkeling van wilde koffiebronnen zou de sleutel kunnen zijn tot de duurzaamheid van de sector op lange termijn. In verschillende tropische landen, met name in Afrika, zijn gerichte acties dringend noodzakelijk. »
In Ethiopië bijvoorbeeld, de grootste koffie-exporteur van Afrika en het land van herkomst van Arabica, is de wilde variant van deze soort nog steeds een belangrijke bron van zaden en ziekteresistentie. “We hopen dat onze bevindingen zullen worden gebruikt om het werk van wetenschappers, beleidsmakers en de koffiesector te sturen om de toekomst van de koffieproductie veilig te stellen. Niet alleen voor diepe L-liefhebbers over de hele wereld, maar ook als bron van inkomsten voor boerengemeenschappen in enkele van de armste landen ter wereld”, concludeert hij.
Eerlijke handel…
Klimaatverandering, overproductie en marktschommelingen spelen allemaal een doorslaggevende rol in de koffiecrisis. Maar de kleinste gemene deler van het probleem blijft de lage beloning van de producenten.
Dit is de belangrijkste doelstelling van de verschillende Fair Trade Organisaties die met boeren over de hele wereld werken. Fairtrade International, Oxfam, Fairwild, Etiquable, enz… De lijst van labels of gespecialiseerde netwerken groeit, een teken dat men zich wereldwijd bewust is van de manier waarop grondstoffen worden aangekocht bij producenten in het Zuiden. Deze organisaties hebben met elkaar gemeen dat ze eerlijke prijzen en lonen willen garanderen, met inachtneming van sociale, milieu- en bestuurscriteria.
Op haar website legt Fairtrade International uit dat de ongeveer 800.000 koffietelers waarmee de organisatie samenwerkt, bescherming genieten tegen prijsschommelingen in tijden van crisis. De organisatie garandeert een minimale aankoopprijs van USD 1,40 per pond koffie (USD 1,70 voor biologische koffie), ruim boven de marktprijs. Fairtrade ziet echter maar één manier om op een duurzame manier uit de huidige crisis te komen: dat de bedrijven die koffie kopen een fatsoenlijke prijs betalen aan de producenten, een prijs die hun productiekosten dekt, maar hen ook voldoende inkomen verschaft voor huisvesting, voedsel, gezondheidszorg en onderwijs voor hun kinderen.
… Oneerlijk systeem
Maar eerlijke handel is geen wondermiddel. Fairtrade International erkent dat zelfs haar bodemprijzen geen fatsoenlijk inkomen opleveren voor veel van de producenten met wie zij samenwerkt. Het is belangrijk om te onthouden dat tussen de aankoopprijs en het door de producent ontvangen bedrag nog vaak bedrijfskosten, transportkosten, etc. aan de prijs worden toegevoegd.
Een van de oplossingen die Colombia in het begin van het jaar voor ogen heeft, is zich te bevrijden van de markten, die te veel gebonden zijn aan de Braziliaanse productie, om zijn koffie te verkopen tegen een prijs die de kosten van zijn producenten dekt, dat wil zeggen tussen de 1,40 en 1,50 dollar per pond. “Als je de koffie wilt, betaal je de prijs, als je het niet wilt, koop je het niet. Anders is Colombiaanse koffie niet levensvatbaar”, verklaarde het hoofd van de Nationale Federatie van Koffietelers van Colombia, Roberto Vélez.6 Dit voorstel moet echter eerst de steun krijgen van Colombiaanse boeren, andere Arabicaproducenten in het buitenland en kopers.
Xaver Kitzinger, medeoprichter van de Berlijnse Kaffee-Kooperative, zet zich in voor een radicale verandering in de koffieketen. In een artikel in het persbureau Reuters is hij van mening dat “eerlijke handel goed is, maar het is uiteindelijk gewoon best practice in een oneerlijk systeem. “We moeten de huidige regels volledig veranderen om een echt verschil te maken voor de producenten,” zei hij. “Daarom werkt zijn bedrijf samen met een coöperatie in Rwanda die koffie verkoopt die niet alleen lokaal wordt verbouwd, maar ook lokaal wordt gewassen, gebrand en verpakt voordat hij naar Europa wordt verscheept.
“De koffie-industrie is ontworpen om zoveel mogelijk geld te verdienen in het Zuiden”, zegt Peter Kettler, manager van de koffiesector van Fairtrade International.7 “Commercieel gezien werkt het, het genereert winst, maar het werkt tegen de belangen van de boeren in. “Hij wijst op het rapport van de economische professor van de Columbia Universiteit Jeffrey Sachs van oktober, waarin wordt gepleit voor een minimumprijs voor de boeren en voor subsidies om hen in staat te stellen rechtstreeks aan de consumenten te verkopen, als voorbeeld. Dit zou hen in staat stellen zich beter aan te passen aan de klimaatverandering en hen een betere kans geven om hun bedrijf voort te zetten. Want “als er niets verandert, hebben we over 20 jaar maar twee keuzes als we een café binnenlopen: Braziliaans of Vietnamees”, besluit Peter Kettler.
TDC, oktober 2019
