Muungano is zojuist gecoacht door het Trade for Development Centre (TDC). Na twee jaar samenwerking maken Daniel Habamungu, directeur van de koffiecoöperatie, en de Belgische Raf Van den Bruel de balans op van een “zeer waardevolle” ervaring.
We bevinden ons hier in de Democratische Republiek Congo (DRC), het grootste land in Afrika ten zuiden van de Sahara, met meer dan 2.300.000 km2. De Muungano coöperatie ligt ten zuiden van Goma, richting Bukavu. Dit is het Grote Merengebied, vooral het Kivu-meer. “Ik ben in 2014 in Muungano aangekomen, maar, ik ben in het café geboren, ik heb dankzij het café gestudeerd en heb in het veld geleerd”, legt Daniel Habamungu, directeur van de coöperatie, uit.
Een coöperatie in voortdurende ontwikkeling
Bij de oprichting in 2009 wilde de coöperatie twee belangrijke antwoorden geven op de problemen van de boeren. Ten eerste was het nodig om te voorkomen dat boeren grote risico’s zouden nemen door het Kivu-meer over te steken om hun koffie te verkopen in Rwanda, waar de prijzen beter waren. “Deze overtochten veroorzaakten veel verdrinkingen en sterfgevallen,” zegt Daniel, “We hadden een oplossing nodig. Dan nog een andere vaststelling: “iedereen werkte destijds op eigen houtje, zonder organisatie, zonder coördinatie. Dit had een negatieve invloed op de kwaliteit van de geproduceerde koffie, van de koffie tot het geheel. En ‘gebrek aan samenhang tussen de producenten liet de kopers vrij om een belachelijk lage aankoopprijs op te leggen’.
Van 600 leden in het begin is Muungano (wat “vakbond” in het Swahili betekent) uitgegroeid tot meer dan 4.200 leden vandaag de dag, waaronder 1.736 vrouwen. De coöperatie is aanwezig in zestien dorpen, het hoofdkantoor is gevestigd in Kiniezire en de dienstverlening aan de leden is gevarieerd: verkoop van de productie, distributie van koffieplantjes, opleiding in agro-ecologie, leiderschap, sparen en krediet, enz. “Parallel met het aantal leden is ook de evolutie van de productie van groene Arabica-koffie exponentieel. De verkoop volgt: van drie ton in 2009 is Muungano gegroeid tot meer dan 112 ton verkocht in 2017”, zegt Daniel Habamungu. De geëxporteerde koffie zou “volledig gewassen” zijn: hij gaat door wasstations waar de oogsten worden verwerkt door middel van fermentatie, wassen en drogen. Het is een koffie van zeer hoge kwaliteit, ook wel K3 genoemd, waarvoor Muungano een Fairtrade en biologische certificering heeft verkregen. “En we zijn bezig om Rainforest gecertificeerd te worden, maar het is niet gemakkelijk, het is duur, er zijn veel dossiers in te vullen en alles neemt veel tijd in beslag. Het duurt drie jaar.”
Toch zijn er bedreigingen voor het verkrijgen van het volgende certificaat: “In ons land bestaat het risico dat de certificeerders niet meer komen inspecteren. Volgens hen zijn er te veel risico’s van onveiligheid of Ebola-gerelateerde.” Deze duurzaamheidscertificaten zijn noodzakelijk voor Muungano omdat het overgrote deel van de klanten hierom vraagt.
Op de voorgrond: Daniel Habamungu, directeur van de coöperatie. Op de achtergrond: het perkament (de koffie behoudt een schelp of ‘perkament’ na het wasproces) wordt verwijderd tijdens het drogen, vlak voor de export.
Wie is de coach?
In minder dan tien jaar tijd heeft Muungano een internationale reputatie opgebouwd. “Ik kende ze van mijn vorige werk”, zegt Raf Van den Bruel, de Belgische coach van Muungano. Deze consultant, die onder meer voor de TDC werkt, heeft meer dan 15 jaar expertise in de sector: “Ik ben begin 2000 begonnen met het opbouwen van deze expertise bij Oxfam Fair Trade. Ik was de fairtradekoffieketen aan het ontwikkelen door middel van directe aankoop en productontwikkeling, in samenwerking met grote Belgische branders”, zegt hij.
In 2014 begon hij zijn eigen adviesavontuur en richtte hij Coffee Lab Independent op om expertise aan te bieden aan de verschillende spelers in de sector. Zijn eerste klanten zijn coöperaties en ontwikkelingsprojecten in de koffie-industrie. “Nu heb ik ook de mogelijkheid om met anderen samen te werken, van producenten tot eindklanten, importeurs, koffiemerken en grote distributeurs. Kortom, de hele keten!”
Een sector met complexe vraagstukken
Wat zijn de belangrijkste huidige trends in de sector? “Op basis van nieuwe fermentatietechnieken onderscheiden de producenten zich steeds meer op het gebied van de kwaliteit en het smaakprofiel van de koffie. Bovendien is duurzaamheid in de loop der tijd erg belangrijk geworden voor de hele keten, ook voor bedrijven. De aankoop en vooral de productie van gecertificeerde koffie is geëxplodeerd. Door deze ontwikkelingen kunnen sommige producenten op specifieke markten hogere prijzen ontvangen. Sommige dingen veranderen helaas niet: de armoede en de zwakke positie van de producenten, vooral in Afrika, blijven zeer problematisch. Certificering heeft een positief effect, maar het is niet voldoende om de situatie te veranderen. De basisprijs voor groene koffie in de wereld is weer te laag en de concentratie van de koopkracht rond grote conglomeraten blijft snel stijgen, waardoor de prijzen dalen”, beschrijft Raf.
In het oosten van de DRC is de context nog vreemder: “Na jaren van oorlog en grote instabiliteit was de Arabica-koffiehandelsketen afgebroken. Tussen 2008 en 2010 werd het grootste deel van de koffie illegaal verkocht aan de buurlanden. Maar sindsdien is er een echt bedrijf ontstaan en kopen grote bedrijven als Starbucks in de regio, ook al is het soms nog ingewikkeld om daar te werken”, analyseert Raf.
Coaching, een participatieve aanpak
Deze uitgebreide kennis en begrip van Raf was nodig om Muungano vooruit te helpen: “Hoe je nieuwe klanten kunt zoeken, hoe je je kunt presenteren volgens je profiel, hoe je je kunt informeren over de internationale en regionale koffiemarkt, of hoe je de kosten van een container kunt berekenen voordat je een contract ondertekent. Dit zijn allemaal dingen die Raf ons in twee jaar tijd heeft gebracht”, somt Daniel op. “Coaching is een van de beste benaderingen omdat het ons als begunstigde rechtstreeks betrekt”. Raf voegt hieraan toe: “Veel ondersteuningsprogramma’s en budgetten blijven gericht op het verhogen van de productiviteit en worden uitgevoerd door de grote handelaren en kopers zelf. We moeten realistisch zijn: de belangen van de producent/verkoper zijn niet altijd dezelfde als die van de koper/exporteur. Daarom is de TDC-interventie, die gericht is op marktkansen voor producenten die onafhankelijk zijn, vrij uniek en van grote waarde”.
Bij dit soort “volledig gewassen” koffie is het droogproces van cruciaal belang. Het vergt veel aandacht en werk en is cruciaal voor de kwaliteit. Tijdens de helderste uren van de zon wordt de koffie afgedekt om hem te beschermen tegen de zonnestralen, het drogen uit te stellen en de kwaliteit te verbeteren.
De eerste uitdagingen: een beter begrip van de context en de kopers
Muungano is al goed ingeburgerd op regionaal niveau met een Engelse partner-klant. Een van de belangrijkste uitdagingen voor de coöperatie in 2017, toen de coaching van start ging, was het uitbreiden van haar klantenbestand en tegelijkertijd de geprivilegieerde relatie met haar historische Engelse klant in stand te houden. “Het addertje onder het gras was dat ze de markt niet goed kenden. Dus het eerste was om hen te informeren en hen te vertellen hoe en waar ze moeten zoeken naar informatie. Je moet je altijd bewust zijn van wat er wereldwijd en in de regio gebeurt”, legt Raf uit.
Daarnaast moet je weten hoe je met kopers moet praten: “Het doel is om relaties met potentiële klanten aan te gaan en in de toekomst met hen in contact te blijven”, zegt Raf. “De coöperatie moest ook begrijpen dat de relatie niet eindigt na het sturen van een monster en een e-mail”. Ook om beter te begrijpen met wie Muungano te maken heeft: “In juni 2019 hebben we een reis naar Europa gemaakt die voor ons heel belangrijk was. We stonden in direct contact met verschillende koffie-importeurs in België. We hebben ook een beurs in Berlijn bezocht. Het was erg interessant en het gaf ons de kans om te leren hoe we ons aan de kopers voor te stellen”, zegt Daniel. “In Europa zijn kopers soms bang om rechtstreeks van coöperaties te kopen,” geeft Raf toe. “Ze zijn bang voor vertragingen, communicatieproblemen. Dankzij deze bijeenkomsten heeft Muungano begrepen dat niet alleen de kwaliteit van de koffie belangrijk is om klanten te overtuigen.
Goede resultaten al bereikt dankzij de begeleiding
Sinds 2017 heeft Muungano twee nieuwe klanten verworven: “Ondanks de gecompliceerde marktcontext zijn ze erin geslaagd om sterke samenwerkingsverbanden te ontwikkelen”, zegt Raf, “Hun businessplan is realistisch en ze hebben inzicht gekregen in wat het betekent om een koffiekoper te zijn. De reis naar Europa gaf hen veel informatie die ze konden verteren om hun volgende zakelijke stappen te nemen. Deze vooruitzichten vormen een belangrijke basis voor hun toekomst.”
“We vonden ook dat diversificatie belangrijk was: we hadden K3 (de volledig gewassen) en nu werken we ook aan K4,” zegt Daniel. K4 is een koffie die door de producent wordt bereid, die niet door de wasstations gaat en dus van mindere kwaliteit en goedkoper is. “En dan is er nog de ‘natuurlijke’, gemaakt van gedroogde bonen. Deze is van groot belang voor een nichemarkt, voornamelijk in de Verenigde Staten.”
Nu mikt Muungano op de wereld: “We positioneren ons in Duitsland, Zwitserland. De Europese markt is gunstig voor K4 koffie. Maar we willen ook de Aziatische markt, met name Japan, bereiken met K3. Er zijn daar goede kopers.”
