Fair ICT Flanders: ICT en duurzaamheid

Fair in de brede betekenis

Hoewel het project Fair ICT Flanders heet, spreekt coördinator Kim Claes consequent over ‘faire en circulaire ICT’. “We streven naar ecologische én sociale rechtvaardigheid in de ICT-keten. We hebben gemerkt dat het ecologische aspect op de achtergrond dreigt te komen wanneer je over ‘fair’ spreekt, en dat het sociale aspect stiefmoederlijk behandeld wordt wanneer je het over ‘circulair’ hebt. Wij nemen heel bewust beide in rekening.”

Fair ICT Flanders helpt organisaties om bij hun ICT-aankopen duurzaamheidseisen te stellen die passen bij hun missie en visie. Want er bestaat niet één duidelijk label dat bewijst: ‘dit toestel is op alle vlakken duurzaam’.

“We hebben de bestaande standaarden, certificaten en monitoringsystemen onderzocht en stellen vast dat ze elk hun focuspunten hebben,” bevestigt Kim. “Voor een organisatie is een label heel handig. Het monitort of een leverancier doet wat hij belooft. Maar labels hebben ook minpunten. Zo zijn TCO Certified en Blauer Engel heel betrouwbare certificeerders, maar hebben ze niet voor alle toestellen standaarden. Als ICT-aankoper moet je je hiervan bewust zijn voor je eist dat een leverancier een bepaald label aanbiedt.”

“Kortom: een label is maar één van de mogelijke tools om je ICT duurzamer te maken. Je kan ook zelf criteria in bestekken opnemen, samenwerken met organisaties die de nodige kennis hebben of inzetten op een dialoog met je potentiële leveranciers.” Dat vormt soms een drempel, geeft Kim aan. Wanneer je als organisatie duurzaamheidseisen wilt stellen, wordt het aankoopproces complexer. ICT-aankopers weten technisch al heel goed wat ze nodig hebben, maar moeten zich nu ook inwerken op het vlak van duurzaamheid zodat ze leveranciers de juiste vragen kunnen stellen.

Bovendien willen ze uiteraard verduurzamen zonder te raken aan de kwaliteit van hun ICT-systemen. “Dat kan zónder altijd de allernieuwste toestellen in huis te hebben. Maar daar zijn nog niet alle ICT-aankopers van overtuigd.” Ook aan die mentaliteitswijziging draagt Fair ICT Flanders bij.

Waarom moet ICT fair & circulair worden?

Van mijnbouw, over assemblage en consumptie tot afvalverwerking, in elke schakel van de ICT-keten is er serieus werk aan de winkel. “Er is dus ook veel dat we kunnen doen,” klinkt het hoopvol bij Kim Claes.

In de mijnbouw en de assemblagefabrieken zijn mensenrechtenschendingen en zelfs moderne slavernij meer regel dan uitzondering. Ook de gezondheid van de arbeiders komt er vaak in gevaar. “En dan heb je nog het trieste feit dat de ontginning van sommige mineralen gewelddadige conflicten in stand houdt, omdat ze gewapende groepen van inkomsten voorziet,” zegt Kim Claes.

Ook het milieu lijdt zwaar onder zowel de mijnbouw als de productie van ICT. “De fabrieken zijn sterk afhankelijk van fossiele brandstoffen. Wist je dat de energie die sinds 2007 nodig was om alleen nog maar smartphones te maken, gelijkstaat aan het volledige jaarverbruik van een enorm land als India?”

Daarnaast moet de consument zijn verantwoordelijkheid opnemen. “Laptops, smartphones en co worden veel te snel afgedankt, gemiddeld na 1,5 tot 2 jaar. De afvalberg groeit zienderogen. Tachtig procent van deze e-waste wordt niet gerecycleerd, maar komt op illegale stortplaatsen in Afrika of Azië terecht. Verhoudingsgewijs maakt dit de gigantische impact die de productie heeft nóg groter. Studies tonen aan dat de CO₂-impact met maar liefst 28% daalt als je een laptop zes in plaats van vier jaar gebruikt. De kosten dalen evenveel als je een toestel drie jaar langer gebruikt. Ook economisch is het dus interessant om toestellen langer in dienst te houden,” weet Kim Claes.

Ten slotte vormt het gebrek aan transparantie van de elektronicaproducenten een groot probleem. “De merken zijn meestal geen eigenaar van de fabrieken die hun apparaten en onderdelen maken. En ze nemen ook te weinig maatregelen om de risico’s aan te pakken  op milieu- en sociaal vlak. Ook dat moet veranderen,” zegt Kim.

ICT-kopers hebben de macht om iets te veranderen

Overheden kunnen de bedrijven verplichten om hun verantwoordelijkheid te nemen. Maar ook als consument heb je meer macht dan je denkt. Zeker als je niet één toestel koopt, maar als grote organisatie continu investeert in ICT. Kim Claes: “Hoe meer grote consumenten hun eisen stellen op het vlak van faire en circulaire ICT, hoe meer de producenten hier rekening mee zullen moeten houden.”

Zeker als die kopers hun vraag tot op zekere hoogte harmoniseren, zodat de elektronicabedrijven een eenduidige boodschap krijgen. “Op dat vlak doet de ngo Electronics Watch heel waardevol werk,” vertelt Kim. “Alle publieke aankopers die lid zijn van dit netwerk nemen dezelfde standaardclausules op in hun offerte-aanvragen. Dat maakt meer indruk op zo’n elektronicagigant dan één Belgische lokale overheid die iets vraagt.”

Daarnaast werkt Electronics Watch nauw samen met lokale organisaties in de productielanden van ICT. Vooral in China, Zuidoost-Azië en Oost-Europa. Zo krijgen ze een goed zicht op de omstandigheden op de werkvloer.

Kim Claes: “Een samenwerking met Electronics Watch is één van de manieren waarop bijvoorbeeld de Stad Gent in de toekomst zijn ICT-beleid wil verduurzamen. Het stadsbestuur heeft nu al extra aandacht voor faire ICT-aankopen en ontwikkelt een duidelijk hergebruikbeleid. Om alle opties naast elkaar te leggen, werkt het ook samen met Fair ICT Flanders, CATAPA en VVSG (Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten, nvdr).”

Zo ondersteunt Fair ICT Flanders bedrijven bij een duurzamer ICT-beleid

Sinds midden 2019 ondersteunt en adviseert Fair ICT Flanders dertig organisaties om hun ICT-beleid en -gebruik duurzamer aan te pakken. Na een oproep gericht aan lokale besturen, instellingen voor hoger onderwijs en private bedrijven startten die met een informatief traject van een klein jaar.

Kim Claes: “We achterhaalden eerst welke noden de ICT-verantwoordelijken hadden en wat ze al wisten over de problemen in de productieketen. Met die informatie stelden we een leertraject op. Die brachten we in een reeks workshops en webinars naar de deelnemers.”

Wat zijn de grote problemen in de ICT-keten? Hoe creëer je binnen je organisatie draagvlak voor faire en circulaire ICT? Hoe stel je bij een overheidsopdracht op een wettelijke manier eisen op dit vlak? en Welke labels en standaarden zijn betrouwbaar? Het komt allemaal aan bod in het ‘leernetwerk’. Daarnaast liet Fair ICT Flanders een certificeringsorganisatie en Electronics Watch aan het woord.

“Terwijl het traject loopt, voeren we ook onderzoek. We bundelen alle info in een gebruiksvriendelijke en overzichtelijke toolbox voor de deelnemende organisaties. Want dat is een van de grootste struikelblokken: veel organisaties willen wel gaan voor fair ICT, maar missen de concrete handvatten om aan de slag te gaan.”

Duurzame ICT in de praktijk

Enkele van de 30 deelnemende organisaties gingen ondertussen het engagement aan om pilootorganisatie te worden en effectief stappen te zetten. “Zij engageren zich om op lange termijn tijd en middelen te investeren in een duurzame ICT-aanpak. Zodat de goede bedoelingen niet stilvallen als Fair ICT Flanders hen loslaat,” zegt Kim. Fair ICT Flanders ondersteunt hen om wat ze leren in de praktijk te brengen. En dat op een manier die bij hen past.

“Zo legt de universiteit van Leuven, naast een sterk duurzaamheidsbeleid rond levensduurverlenging van hun toestellen, sterk de focus op mensenrechten. Ze namen hierover een clausule op in het contract met hun leverancier. Door voortdurende dialoog met de leverancier blijven ze dit opvolgen. Ten slotte draagt de KU Leuven de opgedane kennis uit binnen en buiten de universiteit. Door kennis over de keten mee te nemen in wetenschappelijk onderzoek, kan de universiteit op termijn ook de productiewijze van ICT-toestellen positief beïnvloeden,” duidt Kim.

“Een privaat bedrijf dat goed bezig is, is het meubelbedrijf Van Hoecke. Een interessant voorbeeld, want ook in niet-ICT-bedrijven spelen computers, smartphones, printers en andere ICT-toestellen tegenwoordig een onmisbare rol. Deze KMO uit Sint-Niklaas kiest er bewust voor toestellen langer te gebruiken en meer in te zetten op repareren. Bovendien werkt Van Hoecke samen met Recupel om afgedankte apparaten te laten recycleren.”

UGent heeft dan weer een TCO Certified-label gevraagd bij zijn laatste raamcontract voor o.a. laptops. Daarnaast werkt de Gentse universiteit een heel beleid uit rond levensduurverlenging van hun ICT-apparaten. Ook zet UGent sterk in op het enthousiasmeren van medewerkers en studenten voor faire en circulaire ICT.

Alle goede voorbeelden die Kim opnoemt, werden genomineerd voor de eerste Fair ICT Award. “Hiermee willen we organisaties in de kijker zetten die inspanningen doen om hun ICT-beleid en -gebruik duurzamer te maken. En wat meer is: wat zij doen inspireert weer andere bedrijven en organisaties.” Op zijn website en Facebookpagina stelt Fair ICT Flanders alle genomineerden voor. “Want uiteraard is niet alleen de uiteindelijke winnaar een goed voorbeeld.”

Na de awarduitreiking zet Fair ICT Flanders met de pilootorganisaties de volgende stap. Kim Claes: “Vanaf 2021 zetten we in op het creëren van wisselwerking tussen hen. Een ontmoeting tussen de ICT-mensen van de Vlaamse universiteiten is al gepland. We zien overal veel goodwill en brengen hen dus samen om ervaringen uit te wisselen.”

Daarnaast streeft Fair ICT Flanders ernaar meer kleinere bedrijven en organisaties te betrekken, zoals Van Hoecke en het gemeentebestuur van Laakdal. “Kleinere organisaties hebben vaker het gevoel dat een duurzaam ICT-beleid veel energie kost zonder dat ze veel impact kunnen hebben. De impact is inderdaad kleiner omdat ze minder ICT aankopen, maar inzetten op levensduurverlenging van toestellen kan ook in het kleinste bedrijf. En dat levert óók een heel waardevolle bijdrage,” zegt Kim.