Europarlementsleden vragen om bindende wetgeving die bedrijven verantwoordelijk stelt voor het niet-respecteren van sociale en milieurechten in hun toeleveringsketens. De Europese Commissie is van plan in juni een ontwerp-richtlijn in te dienen.
Op 10 maart 2021 heeft het Europees Parlement tijdens de plenaire vergadering met grote meerderheid (504 stemmen vóór, 79 tegen, 112 onthoudingen) een resolutie aangenomen over ‘corporate due diligence’ – maatschappelijk verantwoord ondernemen en de verantwoordingsplicht van bedrijven. De leden van het Europees Parlement roepen de Commissie op een wetsvoorstel in te dienen om ervoor te zorgen dat bedrijven wettelijk aansprakelijk worden gesteld voor de gevolgen van hun bedrijfsactiviteiten overal ter wereld. “Wij weigeren te aanvaarden dat ontbossing of dwangarbeid deel uitmaken van de wereldwijde toeleveringsketens.” aldus Lara Wolters, lid van het Europees Parlement en rapporteur van de tekst die door het Parlement is aangenomen.
Ondernemingen die in de EU actief zijn, moeten daarom risico’s in verband met schendingen van de mensenrechten (waaronder sociale en arbeidsrechten), milieuschade (ontbossing, enz.) en ernstig tekortschietend bestuur (corruptie, en dergelijke) opsporen, controleren, voorkomen en verhelpen. De initiatiefnemers stellen ook voor dat bedrijven verantwoordelijk worden gesteld voor hun eigen daden en die van hun leveranciers en onderaannemers in hun hele toeleveringsketen.
Ook stellen ze uitvoeringsverplichtingen voor, zoals het instellen van een intern klokkenluidersmechanisme, het raadplegen van belanghebbenden en het in kaart brengen van de toeleveringsketen. De genomen maatregelen moeten in verhouding staan tot de waarschijnlijkheid en de ernst van de impact, de sector waarin de activiteit plaatsvindt, de omvang en de lengte van de keten en de grootte van het bedrijf. De regels zullen gelden voor alle grote ondernemingen, voor beursgenoteerde kleine of middelgrote ondernemingen en bedrijven die ‘risicovolle’ toeleveringsketens delen met grotere bedrijven. Het zal niet gemakkelijk zijn om te definiëren wat onder een kmo met risicovolle toeleveringsketens moet worden verstaan en kmo’s kunnen technische bijstand gebruiken om aan de vereisten te voldoen.
Het Europees Parlement is vragende partij voor de wetgeving omdat: “we van oordeel zijn dat vrijwillige zorgvuldigheidsnormen hun beperkingen hebben en niet hebben geleid tot aanzienlijke vooruitgang bij de bescherming van de mensenrechten, het voorkomen van milieuschade en het verschaffen van toegang tot rechtspraak”. In 2020 publiceerde de Commissie een onderzoek waaruit bleek dat slechts één op de drie bedrijven in de EU momenteel een of andere vorm van ‘due-diligence’ oftewel zorgvuldigheidsmaatregelen neemt.
Europarlementslid Raphaël Glucksmann stelde het zo: “Vandaag leef je in een wereld waarin Nike, Zara en consorten in feite nergens verantwoordelijk voor zijn omdat ze zelf niets produceren. En tot wat leidt deze wereld? Tot de schending van mensenrechten, het tenietdoen van sociale rechten en de vernieling van de planeet. Daar moeten we een eind aan stellen.”*
Sancties in het vooruitzicht
In de resolutie wordt gewezen op de noodzaak van sancties en van het waarborgen van de toegang van slachtoffers tot rechtsmiddelen voor de Europese rechtbanken.
Bedrijven kunnen burgerrechtelijk, maar niet strafrechtelijk, worden vervolgd en veroordeeld tot het betalen van schadevergoeding voor schade die in hun toeleveringsketen is veroorzaakt, tenzij zij kunnen aantonen dat zij zorgvuldig hebben gehandeld en maatregelen hebben genomen om de schade te voorkomen.
Het Parlement dringt er ook op aan dat maatregelen worden aangenomen die invoer verbieden van producten gelinkt aan praktijken die een ernstige schending van de mensenrechten inhouden, waaronder dwang- of kinderarbeid.
Ontwerpwetgeving van de Commissie mogelijk voor de zomer
Deze ambitieuze tekst wordt gesteund door commissaris voor Justitie Didier Reynders, die wellicht nog voor het zomerreces ontwerpwetgeving zal indienen.
Dat betekent uiteraard niet dat in de uiteindelijk goedgekeurde tekst aan alle eisen van de EP-leden zal worden voldaan. In de tussentijd zullen zeker verschillende lobby’s aan het werk zijn en de lidstaten moeten worden overtuigd, aangezien zij niet allemaal op dezelfde golflengte zitten. In Nederland heeft de huidige wetgeving alleen betrekking op kinderarbeid, in Frankrijk alleen op grote ondernemingen. De overeenkomst die onlangs door de Duitse regering is bereikt, veronachtzaamt volgens de ngo’s van het land de milieurisico’s en de schade, net zoals zij geen rechtsbescherming biedt in Duitse rechtbanken voor slachtoffers van schendingen van de mensenrechten.
In België is er tot dusver geen wet maar het maatschappelijk middenveld heeft een memorandum gepubliceerd en 60 bedrijven hebben de Belgische regering een brief gestuurd waarin zij oproepen tot een nationaal wettelijk kader voor de zorgplicht van de bedrijven. Deze bedrijven vinden dat zakendoen op internationaal niveau met respect voor de mensenrechten en het milieu de norm moet zijn.
Er is nog een lange weg te gaan, maar als de belangrijkste eisen van het Europees Parlement in wetgeving worden omgezet zal dat een belangrijke stap zijn in de richting van een duurzamere economie die de mensenrechten respecteert.
Samuel Poos
