In Frankrijk heeft de lokale eerlijke handel zich ontwikkeld door Noord-Zuid-handelsinitiatieven, zoals Ethiquable en Alter Eco, maar ook door de Franse boerenbeweging. De nationale wet inzake eerlijke handel leidt alles in goede banen, net als het charter voor eerlijke handel ‘Origine France’. Niet minder dan acht labels certificeren producten of diensten. Een overzicht.
De pioniers
In Frankrijk lanceerden twee bekende fairtradespelers, Alter Eco en Ethiquable, in 2011 een eerlijke, bio- en lokale aanpak ten voordele van kleine Franse boeren. Ethiquable heeft altijd al de kleine boeren verdedigd. Geen sprake van om ‘eerlijke’ producten van grote plantages op de markt te brengen. Trouw aan deze logica steunt het gamma ‘Paysans d’ici’ op een charter om in Frankrijk kleinschalige landbouw te behouden. Alter Eco van zijn kant heeft een gamma van Franse landbouwproducten gelanceerd met Corab, een biologische coöperatieve gespecialiseerd in peul-, graan- en oliehoudende gewassen (1). Vóór deze twee ‘klassieke’ fairtradebedrijven was er al Biocoop, een netwerk van kleinhandelaars, dat al geruime tijd Noord-Zuid-fairetradeproducten verdeelt en in de jaren 2000 partnerschappen is aangegaan met Franse producentenorganisaties.
De wet inzake eerlijke handel
De Franse wetgeving, van toepassing op kleine ondernemingen, beschrijft en erkent sinds 2005 het begrip ‘eerlijke handel’. In mei 2014 werd dit begrip uitgebreid tot de Noord-Zuidrelaties.
Deze wet, die past binnen de nationale strategie voor duurzame ontwikkeling, verduidelijkt dat eerlijke handel ”als doel heeft om werknemers die vanwege hun precaire toestand, loon en kwalificaties economisch achtergesteld zijn en die in democratisch bestuurde structuren georganiseerd zijn, te verzekeren van economische en sociale vooruitgang door middel van handelsrelaties met een afnemer”.
Die relaties moeten aan drie voorwaarden voldoen:
- Een langlopende verbintenis.
- De betaling van een lonende prijs ”vastgesteld op basis van geïdentificeerde productiekosten en evenwichtige onderhandelingen tussen de contractanten”.
- ”De toekenning door de afnemer van een bijkomend verplicht bedrag bedoeld voor collectieve projecten, bovenop de aankoopprijs of geïntegreerd in deze prijs, om de vaardigheden en capaciteitsopbouw van de werknemers en hun organisatie te versterken.”
Daarnaast moeten ondernemingen die verkondigen dat ze deze principes aanhangen ”informatie verschaffen over de traceerbaarheid van de producten” en deelnemen ”aan bewustmakings- en vormingsactiviteiten in verband met sociaal en ecologisch duurzame productie- en consumptiewijzen”.
Alleen producten die aan deze verschillende voorwaarden voldoen, mogen de term ‘eerlijke handel’ opnemen in hun verkoopbenaming.(2)
Nationaal Charter van ‘Commerce équitable Origine France'(3)
Het nationaal charter van ‘Commerce équitable local’ dat in 2014 werd opgericht, kreeg in 2018 een nieuwe naam: Charte Nationale du Commerce Equitable Origine France (4). Het charter kwam er op initiatief van het Plateforme du Commerce Equitable (PFCE – vandaag Commerce Equitable France) en het netwerk van initiatieven voor burgerlandbouw en territoriale landbouw (Inpact National), in samenwerking met de Fédération Nationale d’Agriculture Biologique (Fnab).
Het omvat dertien basisprincipes die rond drie engagementen zijn opgebouwd: in een eerlijke en verantwoorde handelsrelatie, voor een duurzame burgerlandbouw, en voor een verandering van de handelspraktijken. ”Dit charter wil de vele economische standaarden en labels die de jongste jaren zijn ontstaan, samenbrengen en ze zichtbaarder en coherenter maken. Daarmee komt het tegemoet aan een sterke vraag bij de burgers naar eerlijkere economische relaties, ook in Frankrijk. Het moet ons in staat stellen om de aan de gang zijnde experimenten te consolideren en ze een kader te geven om goede praktijken uit te wisselen en erop verder te bouwen.”
Dit charter is geen garantiesysteem als basis voor een certificeringsmechanisme maar biedt een referentiekader.
Basisprincipes van het charter
| I. ENGAGEMENT VOOR EEN EERLIJKE EN VERANTWOORDE HANDELSRELATIE |
|
| II. ENGAGEMENT VOOR DUURZAME BURGERLANDBOUW |
|
| III. ENGAGEMENT VOOR EEN VERANDERING VAN DE HANDELSPRAKTIJKEN |
|
Julie Maisonhaute, verantwoordelijke voor eerlijke handel Origine France bij Commerce Equitable France, legt uit dat een derde van de fairtradeproducten die vandaag in Frankrijk wordt verkocht, producten uit Frankrijk zijn: ”Dat is dus een belangrijke tendens. We stellen een groei van circa 20% vast, met momenteel meer dan 10.000 Franse producenten en meer dan 80 producentenorganisaties evenals een veertigtal ondernemingen en industriëlen. In 2019 was eerlijke handel Origine France goed voor meer dan 500 miljoen euro verkoop aan de consument.”(5)
Franse fairtradelabels met een lokale dimensie
Biopartenaire
Biopartenaire[6] een label dat in 2002 werd opgericht, brengt biologische landbouw en eerlijke handel samen: bio garandeert namelijk niet dat de producenten een eerlijk loon krijgen en eerlijke handel impliceert niet noodzakelijk milieuvriendelijkheid.
Het label biedt een kader voor de relaties tussen producenten, grondstoffenleveranciers, groothandelaars en verwerkers en garandeert de producenten afzetmarkten voor een gewaarborgde minimumprijs gedurende een periode van minstens drie jaar. Voor verwerkers is het handig omdat ze kwaliteitsproducten tot hun beschikking krijgen. In elke fase van de keten worden controles uitgevoerd door externe organismen op basis van het lastenboek van twee standaarden: Fair for Life en FiABLE.
Biopartenaire heeft ervoor gekozen om zijn label enkel toe te kennen aan producten die in winkels voor biologische voeding of vergelijkbare handelszaken worden verkocht. Het gaat om meer dan 700 producten uit 60 sectoren overal ter wereld, waarvan 15 in Frankrijk: van granen over thee, rijst, vlees en aromatische en medicinale planten tot en met cashewnoten.
Label Tourisme équitable
L’Association pour le Tourisme Equitable et Solidaire(7) is een Frans netwerk van actoren en specialisten op het vlak van eerlijk en solidair toerisme. Het werd opgericht in 2006 en verenigt reisagentschappen, tussenpersonen en aangesloten leden die van reizen een hefboom voor ontwikkeling en internationale solidariteit willen maken.
Het label Tourisme Equitable was aanvankelijk voorbehouden aan reisagentschappen, maar kan sinds begin 2020 door alle actoren uit de toeristische sector in Frankrijk worden aangevraagd. Het is niet langer nodig om lid te zijn van ATES. Professionals die zich inzetten voor een ethisch, verantwoord en solidair toerisme en die hun reis-, activiteits- of onthaalaanbod een meerwaarde willen geven, kunnen het label verwerven. Het richt zich tot gespecialiseerde en algemene reisagentschappen die hun aanbod geheel of gedeeltelijk willen laten certificeren, en tot toeristische onthaalstructuren in Frankrijk (verblijfsaccommodaties, recreatieparken, culturele sites, aanbieders van activiteiten, evenementen, restaurants, receptieve agentschappen in Frankrijk …).
Op basis van bijna 50 criteria staat het label garant voor een eerlijk beheer van de aankopen en partnerschappen, een milieuvriendelijke activiteit die zuinig omspringt met natuurlijke hulpbronnen, een democratisch en eerlijk bestuur van de organisatie, en een activiteit die lokaal verankerd is en de lokale bevolking ten goede komt.
Agri-Ethique
Agri-Éthique werd in 2013 opgericht door de coöperatieve groep Cavac in de Vendée (7) en is op dit ogenblik het belangrijkste Franse fairtradelabel. Alles begon met de graansector als reactie op de volatiliteit van de prijzen, maar ondertussen is Agri-éthique ook te vinden in de melk-, rund-, varkens- en peulvruchtensector. Het label werkt met 19 producentengroepen en meer dan 1300 landbouwers en veetelers.
De werking van Agri-éthique berust op multilaterale afspraken voor een periode van minstens drie jaar tussen landbouwers, opslaghouders, verwerkers en verdelers om eerstgenoemden economische zekerheid en een eerlijk loon te garanderen. De productiekosten in de betreffende regio en de kenmerken van de landbouwbedrijven uit de sector dienen als basis voor het bepalen van de gewaarborgde prijzen.
In 2019 was het label goed voor een omzet van 252 miljoen euro, wat neerkomt op 58% van de totale omzet uit producten die als Commerce Equitable Origine France zijn gelabeld. Afgezien van de gegenereerde volumes is het label ook belangrijk om de conventionele landbouwsectoren warm te maken voor het systeem en hen te begeleiden bij de agro-ecologische omschakeling.
Bio Equitable En France
27 landbouwverenigingen die 4.000 producenten vertegenwoordigen, 26 biologische landbouwbedrijven, de coöperatie Ethiquable en het Biocoop-netwerk (637 winkels) richtten op 12 mei 2020 een vereniging op om het label BIO EQUITABLE EN FRANCE (8) te ontwikkelen en samen met de consumenten een nieuw economisch model uit te bouwen. Om coherente ketens te creëren, besloten de verenigingen ook de verwerkingsbedrijven (melkerijen, vleeswarenbedrijven, maalderijen …) bij het label en het bestuur ervan te betrekken.
Het label richt zich op familiale boerderijen die als zelfstandige groepering zijn georganiseerd. Criteria bepalen precies de omvang van de bedrijven, zodat de talloze boerderijen die op het grondgebied banen scheppen en inkomsten genereren, kunnen worden ondersteund. Het label richt zich tot zelfstandige producentengroeperingen en afzetters van hun producten die coöperatieve en democratische waarden huldigen. De boerderijen moeten over een biocertificering beschikken. De invoering van agro-ecologische methoden maakt integraal deel uit van de omschakeling naar andere productiewijzen die door het label worden aangemoedigd.
Het label waarborgt door de producenten vastgestelde prijzen en een regelmatige controle. Elke producentengroepering bepaalt haar prijzen op basis van:
- de kosten van de landbouwproductie (inclusief het landbouwrisico);
- een toereikende bezoldiging om in de basisbehoeften te voorzien en de levenstandaard te verbeteren van de producenten en hun gezinnen;
- een marge waardoor de producentenverenigingen hun werkingskosten kunnen dekken en de nodige investeringen doen om de efficiëntie van hun productiemiddelen en de commercialisering van hun producten te verbeteren.
Sinds september 2020 krijgen alle producten van ‘Paysans d’ici’ het label BIO EQUITABLE EN FRANCE.
Bio.Français.Equitable
Bio.Français.Equitable (9) werd begin 2020 opgericht door de Franse Fédération Nationale d’Agriculture Biologique, die belast is met het bestuur, in samenwerking met het distributiemerk Picard. Courgettes, maïs, sperziebonen en wortelen zijn de belangrijkste producten. Ze worden in eerste instantie in 87 verkooppunten in het zuidwesten van Frankrijk verkocht.
Wereldwijde internationale labels
Twee ‘klassieke’ fairtradelabels, Fair for Life en WFTO, hebben een wereldwijde draagwijdte en kunnen lokale eerlijke producten certificeren, ook al certificeert WFTO, de wereldorganisatie voor eerlijke handel, voorlopig geen enkel Frans product.
Fair for Life
Het certificeringsprogramma Fair for Life (10) werd in 2006 opgericht in Zwitserland door Bio-Foundation en het IMO (Institute for Marketecology).
Dit programma had als doel om alle producenten en actoren van eerlijke handel – ook deze die niet aan de voorwaarden van Fairtrade International voldoen – toegang te verlenen tot een onafhankelijke certificering die aantoont dat zij bepaalde criteria in acht nemen zoals eerlijke verloning, afwijzing van dwangarbeid en kinderarbeid, vrijheid van vereniging, en veilige en waardige arbeidsomstandigheden. Fair for Life is een label voor alle producten, alle landen en alle productieketens.
In 2017 werden de normen van Fair for Life en Ecocert Equitable samengevoegd tot de nieuwe Fair for Life-certificering, beheerd door Ecocert SA. Tal van fairtradeproducten van Origine France dragen het Fair for Life-label. Zo werden de Vignobles Gabriel & Co in augustus 2020 als eerste Franse wijnbouwbedrijf erkend voor hun eerlijke handel.
Het garantiesysteem van WFTO
In 2013 lanceerde de World Fair Trade Organisation (WFTO) een garantiesysteem voor eerlijke handel (11) op maat van haar leden.
Het systeem omvat vijf elementen: een toelatingsprocedure voor nieuwe leden, een zelfbeoordelingsprocedure, een controleaudit, een peer-beoordeling en de Fair Trade Accountability Watch (FTAW), een participatief opvolgingsmechanisme waarmee iedereen de niet-naleving van de criteria kan melden.
De leden die de verschillende fasen van het garantiesysteem hebben doorlopen, krijgen het statuut van ‘gecertificeerde fairtrade-organisatie (Guaranteed Fair Trade Organisation) en mogen op hun producten het WFTO-label aanbrengen. Dit garandeert dat deze producten beantwoorden aan de criteria voor eerlijke handel die de WFTO heeft opgesteld.
Tijdens de algemene vergadering van 2017 in Delhi besliste de WFTO om haar systeem open te stellen voor producenten uit het noorden. Zij moeten de basisvoorwaarden van de WFTO alsook de tien principes van eerlijke handel naleven.
Om lid te worden van de WFTO moeten actoren uit het noorden overigens economisch achtergestelde kleine producenten, ambachtslieden of boeren zijn, of samenwerken met een groep (d.w.z. een vereniging of coöperatieve) van achtergestelde kleine producenten, ambachtslieden of boeren.
Kleine producenten (ambachtslieden of boeren) worden gedefinieerd als organisaties die op kleine schaal actief zijn en niet de middelen hebben om grote volumes te leveren zoals industriële producenten.
Boeren moeten een certificering voor biolandbouw of landbouw in omschakeling kunnen voorleggen of moeten deelnemen aan een participatief garantiesysteem (PGS). (12)
Max Havelaar Frankrijk
Sinds 5 mei 2021 experimenteert Max Havelaar France met de uitbreiding naar eerlijke handel in streekproducten, meer bepaald tarwe uit het departement Gers en melk uit de regio’s Charentes en Poitou. Ze hanteren een methode waarbij een minimumprijs wordt vastgesteld op basis van de productiekosten, de specifieke kenmerken van het gebied en een berekende inkomensdoelstelling. “We hebben de lessons learned uit onze historische sectoren gebruikt om deze nieuwe, aan Frankrijk aangepaste specificaties op te stellen in samenspraak met de producenten”, zegt Blaise Desbordes, CEO van Max Havelaar Frankrijk. Melk kan ook worden gecombineerd met ingrediënten die door boeren in Afrika, Azië of Latijns-Amerika worden geproduceerd zoals cacao, vanille of koffie.
De traditionele collectieve premie die specifiek is voor eerlijke handel, de automatische ontvankelijkheid in geval van omschakeling naar biologische landbouw en een lastenboek dat verenigbaar is met Hoge Milieuwaarde (HEV) zijn instrumenten om hen richting duurzame landbouw te begeleiden. De territoriale aanpak en de ontvankelijkheid voor jongeren die met landbouw starten, dragen bij tot het behoud van de landbouwactiviteit in achterblijvende gebieden. Het Fairtrade-logo kan worden gebruikt op producten waarop duidelijk vermeld staat dat ze in het Noorden werden gemaakt.
In mei 2022 kreeg het Max Havelaar France Fairtrade-label voor Franse tarwe en melk concreet vorm met de lancering van de eerste producten die ingrediënten combineren uit het Zuiden (vanille uit Madagaskar en rietsuiker) en uit Frankrijk (melk uit de Cotentin-regio).
De belangrijkste garanties van de Fairtrade/Max Havelaar-standaard voor de tarwe- en melksector in Frankrijk
Voor de producenten |
|
Om de impact te vergroten van het engagement van de fairtradespelers
|
|
Steun aan de producentenorganisatie |
|
Voor de omgeving en de gezondheid |
|
Samuel Poos, coördinator van Enabels Trade for Development Centre
Foto: F Delventhal
[1] Alter Eco fait aujourd’hui partie de l’entreprise Bjorg, Bonneterre et Compagnie et a abandonné le commerce équitable de produits français.
[2] Wet nr. 2005-882 van 2 augustus 2005 ten behoeve van kleine en middelgrote ondernemingen (Artikel 60), gewijzigd door wet nr. 2014-856 van 31 juli 2014 betreffende de sociale en solidaire economie – artikel 94 en door wet nr. 2019-486 van 22 mei 2019 betreffende de groei en omvorming van de ondernemingen – artikel 173. Om de volledige tekst van de wet en de uitvoeringsbesluiten te lezen, zie: https://www.commercequitable.org/wp-content/uploads/le-commerce-equitable/orientation_reglementation_labelsvf.pdf
[3] https://www.commercequitable.org/notre-collectif/commerce-equitable-origine-france/
[4] Charte du commerce équitable origine France, Principes fondamentaux du commerce équitable appliqués aux agricultures citoyennes et durables en France, 2018.
[5] Webinaire sur la responsabilité sociétale des entreprises et commerce équitable en période de crises organisé par le Trade for Development Centre et The Shift le 29 septembre 2020. Plus d’info : https://www.tdc-enabel.be/fr/2020/05/26/save-the-date-responsabilite-societale-des-entreprises-et-commerce-equitable-en-periode-de-crises/
[6] https://www.biopartenaire.com/
[7] https://www.agriethique.fr
[8] https://www.ethiquable.coop/page-dactualites-mag/bio-equitable-france-nouveau-label-dans-vos-rayons
[9]https://www.fnab.org/nos-actions/filieres-de-commercialisation/1070-qu-est-ce-que-le-label-bio-francais-equitable-porte-par-la-federation-nationale-d-agriculture-biologique-fnab
[10] Voir la partie « Quelques initiatives de commerce équitable local en Europe » consacrée aux initiatives développées dans différents pays européens et en France en particulier.
[11] http://www.wfto.com/standard-and-guarantee-system
[12] WFTO-Europe, Nothern Producers Within WFTO, Factsheet, avril 2018 : https://wfto-europe.org/wp-content/uploads/2018/04/Factsheet_NorthernProducersWithinWFTO_Apr20182.pdf
Studie: Belgische en Europese lokale fair trade
In deze publicatie presenteert TDC een heel aantal Belgische en Europese initiatieven die onder lokale fair trade kunnen vallen.
Er wordt ook een analyse gemaakt en een typologie opgesteld waarbij de verschillende initiatieven met mekaar worden vergeleken, vb. qua organisatie, productieproces, prijsbepaling…
De publicatie kreeg een update in 2023.
