Cacaocoöperaties in Ivoorkust worden reeds jarenlang begeleid door het Trade for Development Centre (TDC) van Enabel. Voor welke uitdagingen staan de coöperaties daar? Hoe werkt coaching in de praktijk? Hoe kan de impact ervan op de hele sector worden versterkt? We praatten erover met producenten en coaches tijdens een rondetafelgesprek in Brussel.
Op 25 oktober 2022 kwamen we met vertegenwoordigers van Ivoriaanse cacaocoöperaties en coaches samen in de kantoren van het Belgisch ontwikkelingsagentschap Enabel. De cacaosector wordt geconfronteerd met een hele resem problemen uit de duurzame en eerlijke handel. De sector geeft een goed beeld van de impact die het coachingprogramma dat TDC aanbiedt in Afrika kan hebben.
TDC Marketing Coaching Programme Officer Mathieu Desantoine wijst erop dat TDC zowel in het Noorden als in het Zuiden activiteiten rond eerlijke en duurzame handel opzet. “In België gaat het vooral om informatie en bewustmaking. In de Afrikaanse partnerlanden ondersteunt TDC ook communicatie- en promotieactiviteiten rond duurzame handel en begeleidt het lokaal ondernemerschap dat zich op eerlijke en duurzame handel richt. Door het beheer en de marketing van coöperaties te versterken wil TDC hen een betere toegang verschaffen tot markten en financiering. Dit moet hen in staat stellen de dienstverlening aan hun leden uit te breiden, hun omzet te verhogen en uiteindelijk het inkomen en de levenskwaliteit van de producenten te verbeteren.”
Coöperaties met veel potentieel
De door TDC ter plaatse aangeboden coaching is op maat en wordt aangepast aan de behoeften en mogelijkheden van de specifieke coöperatie die ondersteund wordt. Enerzijds omdat het werk gevoelige gegevens betreft die concurrenten niet ter ore mogen komen. En anderzijds omdat het gaat om een participatief proces van co-creatie met technieken die gebruik maken van de aanwezige collectieve intelligentie. “De meeste van de in Ivoorkust gesteunde organisaties zijn rond 2010 opgericht als coöperaties: ze zijn dus relatief jong, wat invloed heeft op de dynamiek en het bestuur en bepaalde kwesties ingewikkelder maakt,” stelt Maxime Bacq, TCD-coach in financiering en beheer.
In de periode 2020-2022 werden 34 organisaties in Afrika, waarvan 12 in Ivoorkust, gecoacht op het gebied van financieel en organisatorisch beheer en marketing rond de kernelementen van het ondernemerschap: ondernemingsplan, financieel beheer, voorraadbeheer, human resources, strategische positionering, visuele identiteit, onderhandeling, communicatie, enz. Sommige ontvingen ook een subsidie om activiteiten in overeenstemming met de strategie uit te voeren. “Deze coöperaties werden gekozen op basis van hun sterk (!) potentieel op gebied van sociale impact, financiële duurzaamheid en/of economische groei,” verduidelijkt Mathieu Desantoine. “Want de hele sector heeft er voordeel bij als succesverhalen werkelijkheid worden.”
Om het effect op de sector te vergroten, steunt het TDC ook ‘Business support organisations’, dit zijn bedrijfsondersteunende dienstverleners, waaronder drie in Ivoorkust. “Er zijn heel wat trainers en consultants in het land, maar heel weinig coaches, mentoren en facilitatoren. Vandaar het belang om hier met bestaande teams aan te werken en capaciteit op te bouwen, want het potentieel is er!” aldus Mathieu Desantoine.
Er wordt ook een ‘Train de trainers’-strategie uitgerold, d.w.z. coaching van het lokale potentieel: leden of mensen die dicht bij de coöperaties staan die aan gunstige voorwaarden kunnen samenwerken met de TDC-coaches en het effect van de coaching op de doelgroepen kunnen versterken. Voor een proefproject werd een duo van dergelijke coaches (internationale coach + lokale coach) gevormd voor marketingcoaching in Ivoorkust. De complementariteit van vaardigheden, kennis en ervaring was succesvol. De moeite om te herhalen dus!
Binding en aanwerving
De coöperaties die door TDC werden begeleid, hebben de coachingsessies in veel opzichten als positief ervaren.
“Het effect is positief”, zegt Fortin Bley, algemeen secretaris van Cann Coop en voorzitter van het Ivoriaans Netwerk voor Eerlijke Handel (RICE). “Vóór de coaching van Enabel liep ons ledenaantal terug. Van 800 producenten waren we teruggevallen tot 300 en we konden de trend niet keren. Dankzij de coaching hebben wij een strategie ingevoerd die gebaseerd is op transparantie en mobilisatie en die ons in staat stelt verloren leden terug te winnen en nieuwe leden aan te trekken. We zijn nu met meer dan 835 leden! Op het gebied van organisatiebeheer hebben wij een aantal lokale problemen, waaronder ontbossing, kunnen oplossen en zo onze productie kunnen verhogen.” Amenan Agnès Kouadio, algemeen directeur van Cann Coop, illustreert dat resultaat met cijfers: “Van 50 ton cacao in oktober 2021 zijn we nu naar 200 ton gegaan!”
Christine Englebert, TDC-coach in marketing, voegt toe: De grote marketinguitdaging is vaak meer intern dan extern, omdat de eerste klanten van de coöperatie de leden zijn. Wij analyseren dus hoe zij functioneren, waar zij actief zijn en waar zij te weinig actief zijn, de wijze waarop informatie al dan niet wordt verspreid, eventuele problemen en spanningen, de behoeften die zij ondervinden, enz. Die informatie-uitwisseling is de input en is een manier om hen bij het veranderingsproces te betrekken. Wij positioneren ons nooit als experts die diagnoses opstellen, oplossingen vinden en die dan implementeren. Onze rol bestaat er veeleer in de reflectie te vergemakkelijken en een dynamiek op gang te brengen en samen oplossingen te zoeken. Het is een co-creatieproces dat zal leiden tot het uitvoeren van oplossingen. Hetzelfde geldt voor de externe communicatie: de aanpak is interactief. Een pluspunt voor het zich eigen maken van de aanpak!
Certificatie en diversificatie
Marketingcoaching stelt coöperaties ook in staat zich op hun sterktes te focussen en zich voor te bereiden op prospectie. “De communicatie-oefening heeft ons doen beseffen dat we niet moeten wachten tot partners naar ons toe komen, maar dat het aan ons is om naar hen toe te stappen, met name door deel te nemen aan grote evenementen,” vertrouwt Yesson Gbananan Moussa Yeo, Algemeen directeur van de coöperatie Yeyasso ons toe. “Dankzij de TDC-coaching hebben we verschillende aspecten van onze coöperatie geprofessionaliseerd zoals de analyse van financiële en commerciële gegevens, het opzetten van partnerschappen (onder andere met de chocoladefabriek Galler), de samenhang van het team (managers, personeel, leden), enz. We werden ook gecoacht voor onze Fairtrade en biologische certificering, wat de kwaliteit van onze cacao en smaken heeft verbeterd! En we kregen steun bij onze agrobosbouw- en diversificatieprojecten. Dit zijn allemaal troeven die wij willen behouden binnen onze organisatie en tegelijkertijd ter beschikking willen stellen van partnerorganisaties.” TDC-coach Dominique Derom besluit: “Dat zijn de voordelen van langdurige coaching! Al die vooruitgang is mogelijk omdat Yeyasso sinds 2017 wordt begeleid. En er komen nog meer projecten aan…”
Certificering en diversificatie zijn uitdagingen waarmee veel coöperaties in Ivoorkust worden geconfronteerd tijdens hun ontwikkeling! “Het oppikken van regels en principes is voor coöperaties die nog relatief jong zijn niet altijd gemakkelijk,” onderstreept Maxime Bacq. “Om nog maar te zwijgen van de operationele en financiële onzekerheden waaraan coöperaties onderhevig zijn. Certificaten kunnen leiden tot een zekere mate van afhankelijkheid van klanten. Het gebeurt immers vaak dat klanten bijna eenzijdig beslissen over de hoeveelheden gecertificeerde cacao die worden aangekocht, met als gevolg dat de coöperaties pas aan het begin van het seizoen eindelijk weten of zij een deel van hun productie of hun hele productie kunnen valoriseren. De winstmarges bij de verkoop van niet-gecertificeerde cacao bedragen ongeveer 7-8% bruto en 1-2% netto. Dit is weinig om te groeien. Dit vraagt om een grote cash flow terwijl deze organisaties vaak niet sterk staan. Vandaar de wens om te diversifiëren! Via certificering, maar niet uitsluitend. Andere mogelijkheden die worden onderzocht zijn groei, door meer leden te hebben en meer te produceren; integratie van activiteiten in de waardeketen (verwerking, logistiek, enz.); en het aanbieden van andere producten (opwaarderen van organisch afval, kunstmest, biogas, enz.).”
Van idee tot markt
Tijdens de rondetafel was er vooral interesse voor de steun in diversificatie die TDC aanbiedt. Producenten kunnen zo hun inkomensbronnen diversifiëren en vergroten zo de kans voor henzelf en hun gezinnen op waardige levensomstandigheden. Hoe kies je welke producten interessant zijn om te verbouwen? Hoe kan hun afzetpotentieel worden bepaald in het licht van de beperkingen waarmee coöperaties worden geconfronteerd en de specifieke kenmerken van de markt? “Er moet marktonderzoek worden gedaan, stelt Dominique Derom, procesbegeleider bij Yeyasso, met nadruk. “Toen diversificatie aangewezen leek, hebben wij met de directie van de coöperatie de verschillende mogelijke richtingen onderzocht. We hebben ook de producenten en hun gezinnen geraadpleegd: hun mening is cruciaal, want zij zijn degenen die de producten zullen telen. Vervolgens namen we contact op met dorpshoofden om te zien in welke producten zij geïnteresseerd zouden kunnen zijn. Sommigen gaven de voorkeur aan cassave, anderen aan rijst, weer anderen aan maïs of gevogelte. Nadat deze shortlist was opgesteld, moesten de mogelijkheden met het Nationaal Agentschap voor steun aan plattelandsontwikkeling worden onderzocht. Al deze informatie leidde tot Yeyasso’s keuze om cassave en rijst te gaan verbouwen omdat dit voldeed aan de behoeften van de producenten, maar ook van de lokale, regionale en zelfs internationale markt via Burkina Faso.”
Christine Englebert: “Als we het over diversificatie hebben, moeten we ons afvragen of we een dienst voor de leden willen ontwikkelen of dat we de coöperatie economisch willen versterken. Afhankelijk van het antwoord zal de diversificatie zeer verschillend zijn. Als we ervoor willen zorgen dat producenten die alleen van cacao leven een zekere mate van voedselautonomie hebben en het hele jaar door toegang hebben tot andere soorten inkomsten, dan zullen we kleinschalig ondernemerschap aanmoedigen en met ledengroepen sinaasappels en cassave in hun plantages introduceren. Vrouwengroepen die zeep produceren zullen we bijvoorbeeld aanmoedigen deze lokaal te verkopen zonder geconfronteerd te hoeven worden met de complexiteit van een internationale markt of een meer geformaliseerde markt, om zo snel een klein inkomen te verwerven.
Als het gaat om een coöperatie die wil diversifiëren om zichzelf economisch te versterken, dan is de uitdaging bijvoorbeeld om cacao te combineren met een andere belangrijke exportproduct voor Ivoorkust, zoals palmolie of rubber.
Welke optie ook wordt gekozen, het zou een illusie zijn te geloven dat diversificatie in één of twee jaar kan worden afgerond. Het is echt een verbintenis die de coöperatie moet aangaan voor zeer lange termijn.” Maar die, mits slim aangepakt, goede ontwikkelingsvooruitzichten kan bieden.
Allison Lefevre
