De Belgische en Europese eerlijke handel in lokale producten zit in de lift.
In 2009 bereikt de melkcrisis in Europa een hoogtepunt: de prijzen die de boeren voor hun melk krijgen, volstaan niet eens om de productiekosten te dekken. Sindsdien is er weinig tot niets veranderd. Dus eisen de boeren uit onze streken ook een eerlijke prijs en een eerlijke handel.
En de Belgische consumenten zijn helemaal mee: 68% van de mensen in België vindt dat eerlijke handel ook mogelijk moet zijn voor producten van Belgische of Europese boeren, zo blijkt uit de barometer 2020 over eerlijke handel gepubliceerd door het Trade for Development Centre (TDC).
Al een vrij grote omzet
Het Trade for Development Centre maakte een optelsom van de lokale fairtradeproducten die in België zijn verkocht door bedrijven aangesloten bij de BFTF (Belgische Federatie voor Eerlijke Handel) of door bedrijven met gelijkaardige kenmerken. We komen in 2021 uit op een bedrag van 66,3 miljoen euro of ongeveer 5,72 euro per Belg.
Een onderzoek van het Trade for Development Centre
Het Trade for Development Centre ging daarop op onderzoek uit: in zijn rapport ‘Lokale eerlijke handel in België en Europa’ lijst TDC op een niet-exhaustieve manier enkele initiatieven uit België en Europa op die onder de noemer ‘lokale eerlijke handel’ vallen. Het document geeft ook een typologie van de spelers, een transversale analyse van de overeenkomsten, de verschillen in productieprocessen, prijszetting enz. en geeft enkele aandachtspunten mee. Het document is momenteel alleen in het Frans beschikbaar. Hieronder alvast enkle bevindingen die in de studie aan bod komen.
Nieuwkomers, initiatieven van ‘historische’ spelers en enkele nieuwe labels
In het aanbod zien we 4 grote bewegingen: de opkomst van specifieke lokale fairtradespelers, zoals Fairebel en het label ‘Prix Juste Producteur’; lokale initiatieven van de ‘historische’ fairtrade-organisaties; de openstelling van bepaalde internationale labels voor lokale eerlijke handel; en tot slot de lancering van het label ‘Biogarantie Belgium’, dat enkele criteria voor eerlijke handel bevat.
Verschillende niveaus van eisen
De ‘klassieke’ Noord-Zuid-eerlijke handel was al een vlag die vele ladingen dekte met bijvoorbeeld organisaties die alleen werken met gemarginaliseerde producenten georganiseerd in coöperaties en andere die contractlandbouw toestaan of grote plantages certificeren.
Hetzelfde geldt voor de lokale Belgische en Europese eerlijke handel. Hoewel alle organisaties zich inzetten voor een correcte beloning van de producenten, en hoewel bijna iedereen met georganiseerde producenten werkt, situeren de verschillen zich in het landbouwmodel (agro-ecologisch of niet noodzakelijk), de aandacht voor de fysieke traceerbaarheid van de producten, de omvang van de landbouwbedrijven, enz.
Steeds meer labels en een onduidelijk imago
De opkomst van de lokale eerlijke handel heeft geleid tot nieuwe labels zoals ‘Prix Juste Producteur’ in België, ‘Bio Equitable En France’ en ‘Agri-Ethique’ bij onze zuiderburen. Ook heeft het ertoe geleid dat bepaalde labels zoals Biogarantie zich in deze niche hebben gepositioneerd. Dit alles in een context waar de ‘klassieke’ Noord-Zuid-eerlijke handel al verschillende labels heeft (Fairtrade, Fair for Life, Symbool Producteurs Paysans, WFTO, enz.) en waarvan de consumenten al zeggen dat er te veel labels zijn, dat het moeilijk is om door de bomen het bos te zien.
Het gevolg van deze veelheid aan labels is dat de criteria erg uit elkaar lopen. Wanneer eerlijke handel universeel wordt, zal het beeld dat de consument ervan heeft ook waziger worden.
Nood aan wetgeving?
Frankrijk is het enige Europese land dat wetgeving heeft aangenomen die het begrip ‘eerlijke handel’ beschrijft en erkent, en dat ‘eerlijke handel’ in mei 2014 heeft uitgebreid tot de Noord-Noord-relaties. Een dergelijke wetgeving binnen de Europese Unie zou het mogelijk maken om dingen te verduidelijken, om duidelijker te maken ‘wie er echt aan eerlijke handel doet en wie niet? en een duidelijk kader te bieden aan nieuwe spelers om zich op een iets veiligere en serenere manier aan fair trade te beginnen. Bovendien zou de consument zo in een oogopslag kunnen zien welke producten fair zijn en welke niet en zou het als referentie kunnen dienen voor overheden die fairtradeproducten willen promoten in hun openbare aanbestedingen.
Aandacht voor dierenwelzijn?
Met fairtrademelk is een product van dierlijke oorsprong in de eerlijke handel binnengeslopen. Daardoor zullen de fairtrade-organisaties uiteindelijk wel verplicht worden om criteria met betrekking tot dierenwelzijn op te nemen. Hoe zal het debat tussen de voorstanders van eerlijke handel, vegetarisme of veganisme eruitzien wanneer het eerste fairtradevlees in de supermarkt ligt?
Producten uit het ‘Zuiden’ en uit het ‘Noorden’ samen op de markt?
Zullen lokale producten uit de eerlijke handel weldra concurreren met de eerlijke producten die gewoonlijk uit het Zuiden komen? Wegens dat risico hebben de netwerken van de Fairtradeproducenten (producenten die Fairtradegecertificeerd zijn, het meest bekende label) tot nu toe hun certificering niet opengesteld voor producten uit het Noorden.
Voor producten als koffie en cacao is die vraag niet aan de orde omdat deze producten alleen in tropische gebieden kunnen worden geteeld. Maar wat met bloemen, wijn, honing of bepaalde vruchtensappen? Voor honing is het Europese aanbod kleiner dan de vraag. Dus als we honing van ergens anders laten komen, kan hij maar beter fair trade zijn. Voor wijn en vruchtensappen – streekgebonden geuren en smaken buiten beschouwing gelaten – moeten we rekening houden met de koolstofbalans en de ecologische voetafdruk van producten uit verschillende geografische gebieden.
Concreet lijkt het ‘samenleven’ op dit moment nogal te lukken. Oxfam-Wereldwinkels heeft bijvoorbeeld Chileens appelsap vervangen door Belgisch en verkoopt daarnaast producten uit het Noorden die het oorspronkelijke assortiment aanvullen. En wie weet zal de parallelle ontwikkeling van de lokale eerlijke handel in de landen van het Zuiden op lange termijn een deel van de producten absorberen die niet meer op grote schaal kunnen worden uitgevoerd.
Sinds eerlijke handel meer dan zeventig jaar geleden werd opgestart, was er een constante evolutie en een zoektocht naar meerwaarde. Vandaag heeft eerlijke handel een universele dimensie bereikt, met praktijken die zijn aangepast aan de verschillende lokale contexten. Hopelijk kan de internationale beweging of de wetgever ervoor zorgen dat een zekere eenheid van aanpak behouden blijft.
Samuel Poos, coördinator van Enabels Trade for Development Centre
Foto: Emily Jackson
