Het Trade for Development Centre heeft zijn derde enquête over verantwoord consumeren gepubliceerd. Het doel van deze enquête is inzicht te krijgen in de belangrijkste bekommernissen van de Belgen, de criteria die ze hanteren bij de keuze van voeding, cosmetica en kledij, en de invloed van verschillende crisissen.

De studie wil ook meer te weten komen over de perceptie die Belgen hebben van fair trade, ethische, biologische, ecologische en lokale producten, het belang dat ze eraan hechten en hun mening over mogelijke wetgeving over de zorgplicht van bedrijven.

De studie 2023 werd online uitgevoerd door Incidence tussen 30 juni en 11 juli, bij een representatieve steekproef van 1.504 personen van 16 jaar en ouder die in België wonen. De maximale foutmarge voor deze steekproef is 2,5%”.

De maatschappelijke percepties bij de respondenten:

• Alle voorgelegde thema’s lijken Belgen anno 2023 minder te verontrusten dan in 2022 en 2020. De stijging van de energie- en grondstofprijzen neemt duidelijk de overhand op andere problematieken zoals vervuiling, gezondheid of persoonlijk welzijn.
• De stijging van de energie- en grondstofprijzen, de koopkracht en de gezondheid zijn de voornaamste drie bezorgdheden bij de Belgen:
  • De stijging van de prijzen en van de kosten van levensonderhoud verontrust vooral de Waalse vrouwen ouder dan 35.
  • De gezondheidscrisis verontrust de Belgen niet meer zo sterk, 52% zegt dat dit hem of haar eerder wel of sterkt verontrust; versus 82% in 2020 en 62% in 2022. Het zijn vooral de 55-plussers die hier bezorgd over blijven.
  • De oorlog in Oekraïne verontrust de bevolking iets minder dan in 2022 (67% versus 77% in 2022), het zijn nog steeds de oudere Nederlandstaligen die hier het meest bezorgd over zijn.

• Globaal zijn de 35-plussers, de vrouwen, de Walen en de respondenten met een medium tot hoog opleidingsniveau het meest bezorgd over verschillende kwesties.

• Volgens de Belgen betekent verantwoord consumeren meer recycleren, hergebruiken en herstellen (27%), seizoensproducten kopen (25%), lokale producten en uit korte keten kopen (21%), minder verpakking gebruiken en minder afval produceren (20%), minder (energie) verbruiken (20%) en duurzame producten kopen (19%).

• • Het kopen van eerlijke producten staat in de Top 10, vóór ‘minder nieuwe producten kopen’ en ‘hernieuwbare energiebronnen kiezen’. Meer Nederlandstaligen definiëren verantwoord consumeren als het kopen van eerlijke producten.
• De gevoeligheid van de Belgen ten aanzien van maatschappelijke uitdagingen is gedaald sinds 2020, 59% gaat ermee akkoord dat men anders zal moeten leven en consumeren ten gunste van de generaties die volgen.
  • De oudere Franstalige vrouwen met een hoger opleidingsniveau zijn zich meer bewust van de omstandigheden waarin bepaalde producten worden gefabriceerd en zijn er ook van overtuigd dat hun aankopen een impact hebben, positief dan wel negatief, op het milieu en op de levensomstandigheden van producenten. Ze kozen er ook vaker voor om hun vleesconsumptie te verminderen; dat geldt met name voor de Brusselse respondentes.
  • De jongste respondenten omringen zich makkelijker met naasten om deze thema’s rond consumptie te bespreken. 42% van hen praat erover met hun omgeving om te zien wat men zelf kan doen om de wereld te verbeteren. Daarnaast zijn zij – de jongsten – ook minder geneigd om hun consumptiegedrag te wijzigen uit schrik om uitgesloten te worden uit een groep.
  • Mannen tonen over het algemeen minder betrokkenheid t.o.v. de verschillende kwesties, met 34% die denkt dat zijn gedrag geen invloed heeft op de manier waarop de maatschappij werkt (versus 25% van de vrouwen). Ze letten niet langer op het buitensporig aantal labels en blijven trouw aan de merken die ze gewoon zijn te kopen.
• Ongeacht het type product dat men koopt, blijft de prijs het belangrijkste criterium; ver voor alle andere keuzecriteria. Ook in 2022 was de prijs het belangrijkste criterium, maar wel in minder sterke mate (voor voedingsmiddelen is dat momenteel 60%, versus 37% in 2022).
  • Voor voeding houden de criteria die volgen op de prijs rechtstreeks verband met het product;
    • de kwalitatieve aspecten: vooral voor de Nederlandstaligen uit semi-stedelijk gebied en met een hoog opleidingsniveau,
    • de levensduur (vervaldatum): belangrijk criterium voor de mannen,
    • de seizoensgebondenheid: vooral voor de Franstalige oudere vrouwen,
    • en het gezonde en veilige karakter: voor de ouderen met een hoger opleidingsniveau.
• Voor cosmetische, schoonheids- en verzorgingsproducten zijn de twee criteria volgend op de prijs het gezonde en veilige karakter van de producten en het respect voor dierenwelzijn tijdens de productie. Iets meer vrouwen dan mannen hechten belang aan deze criteria.
• Voor kledij en textiel is het op een na belangrijkste criterium de levensduur van het product, dat het lang meegaat.

Effecten van de crisissen op de consumptie:

• De crisissen die we momenteel doormaken (stijging van de energiekosten en van de prijzen, de klimaatverandering en COVID-19) hebben een reële impact op de consumptiegewoonten van de Belgen.
  • In 2020, 2021 en 2022 wijzigde de COVID-19-crisis het belang van de aankoopcriteria van ongeveer 50% van de Belgen. Nu we het over meerdere crisissen hebben, waaronder de stijging van de prijzen, bevestigt 80% van de Belgen hun aankoopcriteria te hebben gewijzigd.
  • Franstalige jongere vrouwen met een lager opleidingsniveau vormen de doelgroep die het sterkst getroffen is door de verschillende crisissen.
• Deze gewoontewijzigingen omwille van de verschillende crisissen gebeuren voornamelijk om economische redenen.
  • Jonge Franstaligen met een hoog opleidingsniveau verklaren vaker hun gewoonten te hebben gewijzigd om ecologische redenen.
  • De mannen zeggen dat de verschillende crisissen minder, of zelfs helemaal geen, invloed hebben gehad op hun keuzecriteria.
• Opnieuw is de belangrijkste wijziging in consumptiegewoonten voor alle types profielen de aandacht die men hecht aan de prijs van wat men koopt. Maatschappelijke uitdagingen brengen daarentegen veel minder gewoontewijzigingen teweeg bij de Belgen.
  • De Franstaligen letten er meer op om minder afval te produceren en minder te consumeren. De oudsten beperken hun afval en geven de voorkeur aan lokale en seizoensproducten.
  • Brusselaars besteden meer aandacht aan de herkomst van producten, de arbeidsomstandigheden van producenten en de inzet van bedrijven voor de planeet en/of de samenleving.
• Voor de Belgen, en voornamelijk de oudsten, zijn de consumenten zelf en de overheid of overheidsinstanties de voornaamste spelers in het promoten van verantwoord consumptiegedrag.
  • De jongsten verwachten op hun beurt vaker om bij de hand te worden genomen. Zij vinden dat dit via school of via de media of sociale netwerken moet gebeuren. Wat de obstakels tot meer verantwoord consumeren betreft, zijn het eveneens de jongsten die vaker zeggen niet te weten hoe ze dat moeten doen. Ook verwachten ze dat er meer verplichtingen zijn voor een meer verantwoorde consumptie.
• Voor alle Belgen is het voornaamste obstakel tot een meer verantwoorde consumptie de kostprijs (61%).
  • • Dit obstakel is sterker aanwezig bij de Nederlandstalige vrouwen ouder dan 35.
    • De Franstaligen daarentegen vinden het vaker moeilijk om te moeten inboeten op plezier.

Engagement van bedrijven:

• De Belgen vinden het moeilijk om een positie in te nemen ten aanzien van het engagement van bedrijven ten voordele van de planeet en/of de maatschappij:
  • De helft van de Belgen vindt dat bedrijven zich hiervoor onvoldoende inzetten.
  • Toch hebben ze er geen sterk uitgesproken mening over (de antwoorden beperken zich tot ‘eerder wel’ of ‘eerder niet’).
• Dat bedrijven communiceren rond hun inzet voor de planeet en/of maatschappij ziet 11% als een goede zaak. Voor 51% is het een eerste stap, hoewel men er niet volledig vertrouwen in heeft. 22% hecht er zelfs helemaal geen geloof aan, voornamelijk de oudere Franstaligen.
• De Belgen verwachten duidelijk wetgeving om mensenrechtenschendingen en milieuschade doorheen de toeleveringsketens te voorkomen (89%).
  • De Franstaligen vinden dat de wet van toepassing moet zijn op het bedrijf zelf en al zijn leveranciers.
  • De jongere Nederlandstaligen zijn van mening dat er bij dergelijke wetgeving niet noodzakelijk terug moet worden gaan tot de leveranciers van het bedrijf.

Vergelijking van types producten

Aanbevelingen

Na analyse van de resultaten kunnen we volgende aanbevelingen doen:

We moeten af van de opvatting ‘eerlijke producten = duurdere producten’

• We zien dat de stijging van de kosten van levensonderhoud volledig de overhand neemt op de andere actuele kwesties:
  • Wat de bezorgdheden betreft, staan de hogere energieprijzen, de koopkracht en de kosten voor levensonderhoud op de eerste plaats. Hierdoor zijn de andere bezorgdheden minder sterk aanwezig in vergelijking met 2020 en 2022.
  • Deze daling in de globale bezorgdheid wordt ook weerspiegeld in de gevoeligheid van consumenten ten aanzien van meer verantwoorde consumptie. Ook die is lager dan in 2020 en 2022.
  • Bovendien staat prijs als aankoopcriterium op de eerste plaats, ver voor andere criteria voor verantwoorde consumptie. In mei 2022 voerde het Waalse Agentschap voor Kwaliteitsvolle Landbouw (Apaq-W) een enquête uit bij 1.000 Franstalige Belgen. Dit onderzoek toonde dat de prijs het belangrijkste criterium voor het kopen van groenten en fruit was, ten nadele van biologische producten en korte keten-initiatieven.* Als we vervolgens de verschillende crisissen aankaarten (COVID-19, stijging van de energiekosten en de prijzen, klimaatverandering) dan bevestigt 80% van de respondenten dat deze een impact hebben op hun keuzecriteria (versus 52% in 2020, toen we het enkel hadden over de COVID-19-crisis). De voornaamste impact is opnieuw dat de Belgen nu meer gaan kijken naar de prijs van wat ze kopen.
  • Tot slot is de kostprijs volgens de Belgen het voornaamste obstakel tot verantwoord consumeren.

*https://www.lalibre.be/economie/conjoncture/2022/09/16/avec-linflation-galopante-les-belges-delaissent-le-circuit-court-et-privilegient-les-supermarches-52QDW7UI3NGPVFBJV7D5H42KJA/

• 1 op 5 Belgen schrijft het criterium ‘Duur’ toe aan eerlijke producten.
  • Wanneer Belgen getroffen worden door prijsstijgingen, kiezen ze hun producten in de eerste plaats op basis van de prijs.
  • De Belgen hebben een beeld van het ‘dure eerlijke product’.
  • We moeten af van deze overtuiging, bijvoorbeeld door te communiceren over eerlijke producten die in supermarkten aan interessante prijzen te vinden zijn.
  • We bevelen aan om in de communicatie van deze producten te focussen op de prijs van eerlijke producten en niet meteen op het feit dat het product eerlijk is.
  • Het feit dat een product eerlijk is, is een ‘plus’, maar zal de consumenten niet meteen beïnvloeden of overtuigen in hun keuze.
  • Deze observatie is sterk verbonden met de crisissen die we nu doormaken. Buiten de context van deze crisissen is het steeds belangrijk om de consument te informeren over wat er achter de prijs van een eerlijk product schuilgaat, d.w.z. uitleggen dat ‘normale’ prijs (die de kosten omvat die verbonden zijn aan respect voor correct werk of het milieu) = ‘eerlijke’ prijs.

De communicatie van lokale en seizoensproducten groeperen met die voor eerlijke producten

• Volgens de Belgen is verantwoord consumeren voornamelijk het kopen van seizoens- en lokale producten, uit korte circuits.
• De Belgen kennen de definitie van lokale producten beter dan de definitie van eerlijke producten.
• De notie van de aankoop van eerlijke producten om verantwoord te consumeren staat in de Top 10 van de acties waaraan de respondenten denken, maar is niet zo vanzelfsprekend als het kopen van seizoens- en lokale producten.

►We raden aan om in de communicatie te focussen op lokale en eerlijke producten door te tonen hoe deze productassortimenten elkaar aanvullen.

De jongsten moeten meer worden geïnformeerd en bij de hand worden genomen

• De jongsten vinden dat het ontwikkelen van verantwoord consumptiegedrag moet worden gestimuleerd via school of traditionele of sociale media.
• Meer jongere respondenten vinden bovendien dat er meer verantwoorde consumptie zou zijn mochten er meer verplichtingen zijn en het niet aan de individuele keuze wordt overgelaten.
• Verder weten de jongsten niet echt hoe ze meer verantwoord moeten consumeren.
• Sociale wenselijkheid is belangrijker voor de jongere respondenten, ze zijn gevoeliger voor hoe ze door hun groep worden gezien.

►We bevelen aan om de jongsten concreet goede praktijken uit te leggen om verantwoord te consumeren, via:

• Lesmodules over verantwoorde consumptie en maatschappelijke kwesties in het leerplan.
• Eenvoudige, aantrekkelijke en toegankelijke video’s met uitleg, verspreid via sociale media (TikTok, Instagram …) en televisie of andere traditionele media.
• De communicatie moet gericht zijn op de groep; en waarom niet proberen om ‘buzz’ te creëren op sociale media, opdat zoveel mogelijk personen dit gedrag aannemen. Een succesvol voorbeeld hiervan zijn de sneakers van het merk Veja.*

►We raden ook aan om aan te dringen op de geleidelijke invoering van wettelijke verplichtingen voor meer verantwoord consumptiegedrag.

*https://www.capital.fr/entreprises-marches/veja-la-pepite-francaise-de-la-basket-eco-responsable-1346450

Ouderen aanmoedigen om ambassadeur te worden voor verantwoorde consumptie

• Volgens de 55-plussers zijn het de consumenten zelf die verantwoord consumptiegedrag moeten promoten.
• Ze vinden bovendien dat reclame aanzet tot (niet-verantwoorde) consumptie.
• Ze zijn al meer overtuigd en nemen al meer verantwoord consumptiegedrag aan (vooral de vrouwen).

►Deze personen moeten worden aangemoedigd om rolmodellen te worden voor hun familie en vrienden; en om andere generaties de weg te wijzen naar en goede praktijken te tonen voor verantwoorde consumptie.

De promotie van de circulaire economie stimuleren als verkoopargument voor bedrijven

• Voor ongeveer een op drie consumenten betekent verantwoord consumeren meer recycleren, hergebruiken of herstellen.
• De Belgen zijn een van de beste leerlingen op het vlak van recycleren en het consumeren van tweedehandsproducten.

(https://sosoir.lesoir.be/la-belgique-dans-le-top-10-des-pays-qui-consomment-le-plus-responsable)

►De Belgen zijn bereid om verantwoord te consumeren door aan circulaire economie te doen.

►We bevelen aan om verdelers en bedrijven aan te moedigen om recyclage of herstelling op poten te zetten voor de producten die ze aan consumenten aanbieden, en om rond deze strategie te communiceren.