In 2017 volgde de Ivoriaanse cacaocoöperatie ECAM het coachingstraject in financieel, bedrijfs- en marketingmanagement van het Trade for Development Center (TDC) van Enabel. Eind december spraken wij met Djakaridja Bitie, een van de leden van ECAM. We vroegen hem om de balans op te maken van de ontwikkeling die de coöperatie heeft doorgemaakt en peilden ook naar zijn eigen professionele vooruitzichten als coach van TDC.
Djakaridja Bitie is cacaoproducent en is verantwoordelijk voor de marketing en prospectie bij ECAM. Deze cacaocoöperatie ligt in Méagui, in het zuidwesten van Ivoorkust. Djakaridja is heel enthousiast. Eind 2021 verbleef hij 2 maanden in België en dat betekende een keerpunt voor hem. Hij werd aangesteld als junior coach binnen het TDC-Enabel-team. De evolutie van zijn loopbaan is net als die van zijn coöperatie: ronduit inspirerend.
ECAM werd in 2004 opgericht en telt meer dan 2000 leden, onder wie 322 vrouwen. De coöperatie is sinds 2016 fairtradegecertificeerd. ECAM koos voor een ambitieuze en diepgaande transformatie in het kader van de steun die TDC sinds 2017 biedt. Daardoor kon ECAM de afgelopen maanden een nieuwe en belangrijke uitdaging aangaan: een biocertificering behalen. Volgens Djakaridja Bitie “heeft het coachingtraject dat ze volgen sinds 2017 het drie jaar durende proces om de biocertificering te behalen vergemakkelijkt”, omdat de nodige stappen goed werden ingepland. ECAM kreeg de certificering voor het eerst in 2020 en deze werd net vernieuwd.
Bio, een ingrijpende verandering
Het proces naar biologische certificering betekende dat ECAM, geruggensteund door Enabel, voor heel wat uitdagingen stond. “Nieuwe biologische productiegebieden afbakenen en de obstakels voor biologische productie wegnemen, zijn uitdagingen. Je moet ook de Ivoriaanse cacaoboeren sensibiliseren en een exclusieve niche ontwikkelen op het kruispunt van biologische en eerlijke handel”, zegt Djakaridja Bitie. “Aanvankelijk stapten 55 leden van de coöperatie mee aan boord. Zij gaven blijk van een groot aanpassingsvermogen en een grote veerkracht. Dat was nodig om de moeilijke economische periode te overbruggen tijdens de eerste twee overgangsjaren. De betrokken landbouwers ontvingen immers pas na 3 jaar hun premie, toen we het certificaat verkregen.” Dat terwijl de veranderingen als gevolg van de overgang van conventionele naar biologische landbouw tot verliezen leidden.
Een grote uitdaging voor de boeren – nog steeds – is goedgekeurde beschermingsmiddelen te vinden voor de gewassen en natuurlijke meststoffen om hun cacao te kunnen exporteren. “Sommige biologische inputs uit Ivoorkust zijn niet goedgekeurd op de Europese markt. Tegelijk zijn de weinige erkende producten buitensporig duur. Twee jaar lang hebben onze boeren geen alternatieve inputs gebruikt op hun plantages omdat er geen biologisch product was om de chemicaliën te vervangen. Hun opbrengsten zijn daardoor gedaald. Voor hun levensonderhoud zijn zij echter volledig afhankelijk van hun productie-inkomsten.
Bij gebrek aan een oplossing om dit verlies goed te maken, hebben wij onze eigen producten en diversificatiestrategieën ontwikkeld.” Dat zijn noodzakelijke maar dure oplossingen die helaas buiten de financiering door Enabel vallen, vooral op logistiek gebied. “De opslag en het vervoer van biologische cacao bijvoorbeeld, vereisen specifieke apparatuur om te voorkomen dat ze met andere producten vermengd raken”, weet Djakaridja Bitie. Uiteindelijk werd de aanvraag van ECAM goedgekeurd in het kader van een Franse oproep tot het indienen van projecten. Hierdoor kon ECAM haar bio-pesticiden, -inputs en -meststoffen produceren.
Vandaag telt de coöperatie 126 biologisch gecertificeerde leden. Het totale volume van de biologische cacaoproductie is verdrievoudigd van 100 ton in het eerste jaar tot meer dan 300 ton in 2021.
Lobbywerk en moment voor verandering
“Alleen gaan we sneller, samen gaan we verder”. Dit vat de impuls samen die door ECAM is gegeven en door TDC wordt gesteund. Om vooruitgang te boeken bracht de coöperatie een panel van belangrijke spelers bijeen. Het panel bespreekt de problemen, uitdagingen en vooruitzichten van de biologische cacaoproductie in Ivoorkust. In het panel zitten vertegenwoordigers van biologische cacaocoöperaties en certificeringsinstanties. Verder maken ook producenten van goedgekeurde lokale inputs er deel van uit. Ten slotte zetelt ook de ‘Conseil Café-Cacao’ in het panel, dat is de regelgevende instantie van het land. Hun uitwisselingen hielpen om problemen op te lossen en ervoor te zorgen dat de deelnemers zich achter het model schaarden. Zij zijn overtuigd van het positieve effect van de dialoog, de ideeën en de goede praktijken die rond de tafel werden gedeeld.
Djakaridja Bitie verdedigt dit discours vandaag ook op internationaal niveau bij de Belgische beleidsmakers om de voordelen van een alternatieve productie te benadrukken. “Met biologische landbouw kunnen we op lange termijn meer inkomsten genereren. Op menselijk vlak streeft de biologische landbouw naar duurzaamheid, de bescherming van ons milieu en onze gezondheid. De stem van Djakaridja Bitie reikt nu tot over de grenzen van Ivoorkust. In december vond in het Belgische federale parlement een bijeenkomst plaats van parlementsleden, vertegenwoordigers van Enabel, ngo’s, en deskundigen. Zij wisselden van gedachten over de kwestie van de nationale en Europese wetgeving rond de zorgplicht van ondernemingen. Deze bijeenkomst was voor Djakaridja een gelegenheid om de parlementsleden bewust te maken van het nut van deze nieuwe wetten. Hij riep op tot verandering naar meer duurzame invoer en benadrukte het positieve effect daarvan op kleine producenten.
We herinneren eraan dat de EU nog steeds ‘s werelds grootste importeur is van cacao. De geïsoleerde acties van de lidstaten blijven echter ontoereikend om de plaatselijke bevolking te beschermen tegen de excessen van de markt. Alleen een supranationale verplichting kan alle spelers in de waardeketen binden, inclusief de multinationals. “Wie had kunnen denken dat we het in 2021 nog steeds over ontbossing of kinderarbeid zouden hebben? En dat ondanks de bestaande wetten,” klinkt het bij Djakaridja. “Die uitdagingen hangen nauw samen met een waardig inkomen. Je kunt als boer onmogelijk rondkomen als de prijs van cacao is vastgesteld op 800 CFA-frank (ongeveer € 1,22) terwijl de productiekosten 750 frank bedragen. Een eerlijke prijs houdt rekening met de winstmarge van de producent en met verschillende factoren zoals de arbeidskosten. Met een waardig inkomen zal je nooit accepteren dat je kind niet naar school gaat, al is het maar voor één dag.”
In een land waar duizenden mensen van de cacaosector leven, kan eerlijke handel echt een verschil maken. Dat bewijzen de groepen met het Fairtrade-keurmerk. De uitdagingen voor deze sector zijn talrijk, zowel vanuit milieu- als vanuit sociaal-economisch oogpunt. Zo benadrukt Djakaridja: “De Ivoriaanse cacao vertegenwoordigt 10 % van het bbp van het land, 40 % van onze exportopbrengsten en 40 % van het productievolume in de wereld. Ethische arbeidsvoorwaarden gekoppeld aan eerlijke handel hebben een positief effect op het terrein. In het bijzonder wat betreft de strijd tegen kinderarbeid, de scholing, het leiderschap van vrouwen, de financiële zelfstandigheid van groepen en de agro-bosbouw.”
2022: biologische fair trade
Terug naar de uitdagingen van ECAM voor de komende maanden en jaren. Dankzij het dubbele label kan de cacao van ECAM nu een nieuwe markt aanboren. “Momenteel verkopen we onze productie alleen op de biologische markt. De meer winstgevende nichemarkt van de biologische eerlijke handel zou onze verkoopprijs verdubbelen tot 1.600 CFA-frank (2,44 euro) per kilo cacao.” Prospectie van deze nieuwe markt is echter een grote uitdaging. Eind 2021 was Djakaridja in ons land om potentiële nieuwe klanten te ontmoeten, maar niet alleen daarvoor …
Voedsel voor de aarde en de geest
Djakaridja heeft 20 jaar ervaring in de cacaosector. Hij profiteert van zijn reis naar België om zijn opleiding te vervolmaken bij Christine Englebert. Zij is experte in marketing en duurzaam ondernemen en begeleidde ECAM sinds 2017. Djakaridja was dus aanvankelijk haar ‘coachee’. Voortaan zullen zij samen een duo vormen in een coaching-proefproject onder leiding van TDC-Enabel.
De internationale coaches van TDC-Enabel ondervonden technische problemen bij het coachen op afstand (online) vanwege de coronapandemie. Het is voornamelijk daardoor dat Djakaridja Bitie een nieuwe opdracht als junior coach kreeg. “Online opleiden is erg ingewikkeld vanwege de verbindingsproblemen in veel landen”, verduidelijkt Djakaridja Bitie. Naast zijn strategische positie vanuit Ivoorkust, benadrukt de junior coach de meerwaarde van zijn partnerschap met Christine. “Onze profielen vullen elkaar aan. De internationale coach beschikt over de deskundigheid en beheerst de laatste stadia van de keten, de verwerking en de fabricage. Van mijn kant ken ik de context, het milieu en de eerste stadia van de waardeketen, van de basis tot de uitvoer.”
Samen ontwikkelt het duo een model op maat, dat volledig is afgestemd op de uitdagingen van coöperatieve groepen. Hun werk is bovenal gebaseerd op kennis en vertrouwen. “Ik stel me aan de coachees voor als het hoofd van een coöperatie en als producent, net als zij. Ik ken hun realiteit en vertaal voor hen de termen die als vakjargon kunnen klinken. Want zij durven daar niet altijd naar vragen.” De opvolging die Djakaridja aanbiedt is er hoofdzakelijk op gericht om de coöperatieve geest van de cacaoproducenten te ontwikkelen. Dat doet hij door samen met hen een visie te ontwikkelen die verder gaat dan financiële zaken. Een visie in termen van duurzaamheid, de bevordering van uitmuntendheid of de strijd tegen kinderarbeid.
Om elk belangenconflict tussen zijn nieuwe opdracht en die binnen ECAM te vermijden, geeft de junior-coach van meet af aan de grenzen van zijn tussenkomst aan. Hij wordt hierbij beschermd door een vertrouwelijkheidscharter van Enabel te ondertekenen. Doordat Djakaridja Bitie nieuwe expertise heeft opgedaan, is het een win-winsituatie voor hem en voor de coachees. “Mijn eigen coöperatie komt ook als winnaar uit de bus. Want wat ik heb geleerd is natuurlijk voelbaar in de manier waarop ik werk, bij het overwinnen van moeilijkheden of bij het streven naar efficiënte resultaten. Djakaridja Bitie heeft zijn missie in België persoonlijk gefinancierd. Hij is er rotsvast van overtuigd dat zijn plannen werkelijkheid zullen worden. Hij wilt meer duurzaamheid in zijn sector en biologische fairtradecacao internationaal verspreiden, Wat een geëngageerde en inspirerende reis!
