Van één van de grootste foodservice bedrijven in België verwacht je een puur op cijfers gerichte mentaliteit. Maar Java weet ondernemerschap te verzoenen met de overtuiging dat rijkdom globaal moet worden herverdeeld. Het familiebedrijf doet dit vooral door Fairtradekoffie aan te bieden die wordt gebrand in hun uiterst duurzame branderij in Rotselaar.
Wim Claes, de derde generatie die het familiebedrijf leidt, is naar eigen zeggen verliefd op koffie en ondernemerschap. Met zijn decennialange staat van dienst kan hij terugblikken op de late jaren ’80, toen Jos D’Hooghe de Belgische afdeling van (het toenmalige) Max Havelaar oprichtte, nu Fairtrade Belgium genaamd. De koffiebranderij had meteen interesse om er bonen te kopen, maar vond niet meteen de kwaliteit die het voor ogen had. Na een zoektocht van twee jaar startte Java als één van de Belgische pioniers met Fairtradekoffie. Nu draagt ongeveer 20% van hun koffie het Fairtrade-keurmerk (1). Maar als groothandel in foodservice die levert aan de Vlaamse Overheid, de Europese Commissie en aan grote bedrijven en restaurants promoot Java ook andere eerlijke producten zoals wijn en chocolade.
Bij de oprichting in 1925 verkocht Java koloniale waren zoals specerijen. Pas tien jaar later begon het bedrijf met koffie. De beste bonen kwamen toen van Indonesië, waar de Nederlanders het er met succes hadden geïmporteerd. In het land heerste de juiste, constante temperatuur, er was genoeg water en geen gebrek aan werkkrachten. Maar tijdens de tweede wereldoorlog waren er geen boten meer om koffie te verschepen en ook geen afnemers van koffie. Wanneer de Japanners Indonesië overmeesterden, namen rijstvelden de plaats in van de koffieplantages. Na de oorlog begonnen de Brazilianen met koffie en werden ze op vijftien jaar tijd de grootste producenten ter wereld. Begin jaren ‘90 steunde het IMF Vietnam om er de rijstvelden te vervangen door koffieplantages: voor één kilo koffie krijg je immers meer dan voor een kilo rijst. Nu is Vietnam het tweede grootste koffieland ter wereld. “De wereld verandert voortdurend en mensen passen zich aan”, zegt Wim, “soms door impulsen op het juiste moment”.
Fairtrade Belgium is zo’n belangrijke impuls voor landbouwers in derdewereldlanden, meent Wim. “Na het planten van een groen koffieboontje moet je drie à vier jaar wachten vooraleer dat plantje bessen geeft. De boeren moeten al die tijd hun land braak laten liggen en hebben geen inkomen. Daarom is het system van Fairtrade waarbij men de coöperaties een xoorschot bettalt zo belangrijk. Het is niet evident om dat te realiseren, gelukkig zijn er banken zoals Triodos die dat op zich genomen hebben. Want als koffiebranderij van hieruit een coöperatieve oprichten is onmogelijk, je moet ter plaatse gaan”.
Je betaalt nog altijd meer voor Fairtradekoffie. “Maar het is een eerlijke prijs”, benadrukt dochter Kathleen. “Fairtrade Belgium garandeert de boeren een minimumprijs: bij een goede oogst (wanneer het aanbod groter is dan de vraag) krijgen ze geen lagere prijs”. “Het is wat melkveehouders en varkensboeren hier ook vragen”, vult Wim aan. “Aan de marktprijs maken ze verlies, dat kan niet blijven duren. Solidariteit is ook langs deze kant van de wereld helaas niet groot.”
Java kiest voor Fairtrade Belgium omwille van de dubbele controles, zowel bij de coöperaties als bij de invoerders. “De correctheid van het systeem wordt gegarandeerd: wie sjoemelt, ligt eruit. Zo hebben we jarenlang koffie gekocht van een Congolese coöperatie die door een Belg werd geleid. Een paar jaar geleden werd er een lokale directeur benoemd. Die heeft zijn bureau naar de hoofdstad verhuisd waardoor de coöperatie vanop een te verre afstand bestuurd werd. Drie jaar later was alles verwaarloosd en heeft Fairtrade Belgium beslist om de samenwerking stop te zetten. Dat is voor mij de basis: dat het systeem ervoor zorgt dat de centen toekomen bij de juiste personen. Fairtrade Belgium is ook de enige organisatie die een minimumprijs garandeert. Het Nederlandse UTZ (2), bijvoorbeeld betaalt koffieboeren iets meer dan de prijs van de wereldmarkt, maar als die heel laag staat is dat extraatje niet genoeg om te kunnen overleven. Wij hebben hier altijd nog een buffer als het eens tegenzit, daar komt er effectief geen eten op tafel. Ik vind het erg belangrijk dat het geld binnen de coöperatie besteed wordt aan de juiste zaken, dat er een raad is waarin men overlegt hoeveel er naar de boeren gaat en naar andere projecten die de gemeenschap ten goede komen. En dat het geld wordt geïnvesteerd in zowel vakopleiding over koffieteelt als in onderwijs. Zo trekken jongeren niet naar de stad in de ijdele hoop daar een beter leven te vinden.”
De keuze voor fair trade vindt Wim vanzelfsprekend. “Ik denk dat het komt door de waarden die we meekregen in onze opvoeding en door het geloof dat de rijkdom beter verdeeld moet worden tussen Noord en Zuid door een eerlijke prijs te betalen voor wat zij daar produceren. Ginds zijn de mensen tevreden als ze eten hebben, hier heeft een kind van negen al een smartphone. Mijn zoon Pieter bezocht onlangs SOS Kinderdorpen in Brazzaville, hij was erg ontroerd. Als je al die verhalen hoort, besef je hoe goed we het hier hebben.”
Heeft hij zelf al plantages bezocht? “Sommige wel, we doen dat zeker als we de kans krijgen. Om de twee jaar organiseert het koffieverbond een reis. In Guatemala zijn we zo bij Fedecocagua geweest. De koffiebonen komen daar allemaal samen in de coöperatie. Ze worden gewassen, gedroogd, gesorteerd op grootte, nogmaals gereinigd en in zakken gedaan. Vervolgens wordt een vrachtwagen volgeladen om naar de haven enkele honderden kilometers verderop te rijden. Ze zijn al verschillende keren overvallen waarbij ze de vrachtwagen en de hele lading kwijtspeelden.”
Zulke problemen komen bovenop de andere uitdagingen waar de boeren voor staan. Voor Java een reden te meer om hen via Fairtrade Belgium te steunen. “Fairtrade Belgium heeft sinds de jaren ‘80 een mooi parcours afgelegd met vallen en opstaan. Aanvankelijk was het niet evident om de ideale koffie vast te krijgen en op het juiste moment hier te krijgen. Nu is de werking vrij stabiel, marketingtechnisch zijn ze ook goed bezig. Er is meer naamsbekendheid en het gamma is sterk uitgebreid.” Toch vindt Wim dat de samenwerking nog beter kan: “Je hebt de stichting Fairtrade Belgium, een cvba, een Raad van Bestuur en ook nog de werking zelf. Koffiebranders vragen al jaren of één persoon van het koffieverbond ook in die Raad mag zetelen – aangezien meer dan 30 koffiebranders Fairtradekoffie verkopen – om mee te zijn met beslissingen van bovenhand en een directe communicatie met de koffiebranders mogelijk te maken, maar Fairtrade Belgium houdt de boot af. We zouden samen commerciële acties kunnen opzetten, bijvoorbeeld op openbedrijvendag.”
Wim meent dat er slechts een beperkt aantal consumenten bereid is om voor fair trade te kiezen. Toch probeert zijn bedrijf zoveel mogelijk eerlijke producten aan te bieden. De nieuwe espressocapsules worden enkel met Fairtradekoffie gevuld, want iemand die zich capsules kan veroorloven kan ook iets meer betalen voor de koffie. Bij bedrijven ligt het anders. “Sommige aankopers zijn believers, helaas kiest men wanneer er een nieuwe aankoper aantreedt of moet bespaard worden toch weer voor gewone koffie. Dan is het enkel nog de prijs die telt, niet meer het geloof. Je moet je bijdrage willen leveren.” Geen holle woorden, want ook in eigen huis streeft Java consequent duurzaamheid na. De koffiemachines op de werkvloer zijn gevuld met Fairtradekoffie. Op die manier dragen de 320 personeelsleden de waarden uit die ze zelf kozen. Het duurzame gedachtegoed past Java ook toe in de productie en verpakking. De nieuwe koffiebranderij heeft een laag water- en elektriciteitsverbruik en sinds kort biedt Java ook klimaatneutrale koffie aan. Alweer een stapje dichter bij een ideale wereld.
